“Giúp em đôi chiếu em nằm
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo” Với người Việt Nam chiếc chiếu cói thật gần gũi, thân thuộc, bình dị. Chiếu dùng để ngồi chơi, hóng mát những trưa hè, chiếu mang lại những giấc ngủ bình yên hay những bữa cơm gia đình đầm ấm, thậm chí còn là vật phẩm không thể thiếu trong nghi lễ cưới hỏi trước đây của người Việt.
(Lựa chọn nguyên liệu)
Tìm hiểu về làng nghề dệt chiếu nổi tiếng trên mảnh đất xứ Đông giữa thế kỷ XIX, chúng ta không thể không nhắc đến: chiếu của làng Uông Thượng, Uông Hạ, Chu Đậu, Mặc Xá (huyện Thanh Lâm, nay là huyện Nam Sách), chiếu Nga Hoàng (Cẩm Giàng), chiếu Quảng Uyên, Chu Uyên (Tứ Kỳ)… Tuy nhiên, có lẽ nổi tiếng và được nhiều người biết đến hơn cả là chiếu cói Tiên Kiều (Hà Đông - Thanh Hà). Đây là nơi tập trung nhất về nguyên liệu và lực lượng sản xuất, đã có năm (năm 1985) hầu hết các gia đình ở thôn Tiên Kiều đều làm nghề dệt chiếu. Người dân nơi đây cũng không biết nghề dệt chiếu có từ bao giờ, chỉ biết rằng lớn lên đã quen với mùi đay, mùi cói của đồng ruộng thơm thảo quê nhà, học cách chao, cách dệt rồi cứ thế nghề gắn bó với họ một cách tự nhiên.
Hà Đông đúng như tên gọi của nó nằm ở phía Đông huyện Thanh Hà cũ, như một hòn đảo trù phú, bốn mùa xanh tươi những đồng cói và vườn cây trĩu quả. Nghề dệt chiếu bắt nguồn từ Tiên Kiều rồi lan ra cả vùng Hà Đông, trở thành làng nghề cổ truyền nổi tiếng. Từ việc tận dụng nguồn nguyên liệu cói sẵn có trong tự nhiên, người dân Hà Đông đã chọn giống và thâm canh để có giống cói tốt sử dụng cho dệt chiếu. Khi những cánh đồng cói ngả vàng (cói bánh tẻ), người ta thu hoạch bó thành từng bó lớn, mang về chẻ, phơi đến 7 nắng cho khô kiệt, rồi bó thành từng bó tầm 20 - 25kg để ở nơi khô ráo làm nguyên liệu dự trữ dệt chiếu quanh năm.
(Người thợ dệt chiếu bằng phương pháp thủ công truyền thống)
Để dệt chiếu cần có cói làm sợi ngang, đay làm sợi dọc. Cây đay tươi sau khi thu hoạch về cần cạo vỏ, bỏ lõi lấy sợi phơi khô, chẻ nhỏ, vê thành sợi. Dụng cụ làm chiếu cơ bản gồm có: bàn chẻ cói, bàn quay sợi đay, khung dệt chiếu...Hầu hết dụng cụ vẫn theo lối cổ truyền chưa có gì thay đổi nhiều. Nói thì đơn giản, nhưng để dệt được một chiếc chiếu thì lại không hề đơn giản, phải trải qua rất nhiều công đoạn, phải đổi biết bao giọt mồ hôi của người thợ mà sự cần mẫn, tỉ mỉ, chi tiết và cả sự khéo léo ở từng công đoạn là không thể thiếu: Quay đay, mắc go, dệt,…Sản phẩm chiếu Tiên Kiều có nhiều loại: Chiếu một, chiếu đậu, chiếu kẻ sọc, chiếu cải hoa, chiếu in hoa…
Thời vàng son của nghề dệt chiếu giờ chỉ còn lưu lại trên những khung cửi đã mòn theo năm tháng và trên đôi bàn tay trai sần của người thợ. Vất vả, cực nhọc, mưa nắng ngoài đồng ruộng, miệt mài bên chiếc khung dệt mà thu nhập không cao, nên nhiều thợ dệt chiếu đã chuyển sang làm việc khác. Chỉ còn số ít vẫn cần mẫn, bền bỉ ngày qua ngày làm ra những chiếu Tiên Kiều bằng tinh thần đầy trách nhiệm với nghề truyền thống của quê hương. Chính sự cần mẫn, bền bỉ và ưu thế vượt trội về chất lượng, chiếu Tiên Kiều đã chiếm trọn được cảm tình của người tiêu dùng. Chính vì vậy, năm 2006, làng nghề dệt chiếu Tiên Kiều đã được UBND tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống.
Để hiểu hơn về những nghề truyền thống ra đời cách nay hàng trăm năm trên mảnh đất xứ Đông xưa và Hải Dương nay. Trân trọng kính mời quý khách đến thăm quan trưng bày chuyên đề “Nghề cổ truyền tỉnh Hải Dương” dự kiến khai mạc vào ngày 18/11/2020.
Bảo tàng Hải Dương trân trọng chào đón quý khách!