Ngày 29 tháng 4 năm 2020, Bảo tàng tỉnh Hải Dương nhận được thông báo (qua điện thoại) của phòng Văn hóa - Thông tin huyện Nam Sách về việc phát hiện đồ gốm tại khu vực xây dựng điện Sùng Đức, thôn Long Động, xã Nam Tân. Ngay sau khi nhận được thông báo Bảo tàng tỉnh đã phối hợp với phòng Văn hóa - Thông tin huyện Nam Sách và UBND xã Nam Tân tiến hành khảo sát hiện trường nơi phát hiện đồ gốm.

      1. Điạ điểm phát hiện

      Điện Sùng Đức, xã Nam Tân, huyện Nam Sách là công trình trong quần thể di tích đền Long Động thờ Lưỡng quốc trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, đã được xếp hạng di tích cấp Quốc gia theo Quyết định số 2233/QĐ-BVHTT ngày 26/6/1995. Theo hồ sơ xếp hạng di tích, khu vực điện Sùng Đức được khoanh vùng bảo vệ II. 

      Theo gia phả, từ thế kỷ IX, họ Mạc về định cư tại làng Long Động, tổng Cao Đôi, huyện Chí Linh, phủ Nam Sách (nay là xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương). Thời Lý nhà vua cho tổ chức thi người có văn học trong nước, cụ Mạc Hiển Tích đỗ đầu được bổ làm Hàn lâm học sỹ, làm quan đến chức Thượng thư, vâng mệnh đi sứ Chiêm Thành. Em cụ là Mạc Kiến Quan cũng thi đỗ khoa thủ tuyển năm 1089 làm quan đến chức Thượng thư bộ Công.

      Đến đời Trần, họ Mạc có cụ Mạc Đĩnh Chi thi đỗ Trạng nguyên năm Giáp Thìn (1304), đời vua Trần Anh Tông. Cụ Mạc Đĩnh Chi được biết đến là người vô cùng mẫn tiệp, thông tuệ, mệnh danh là thần đồng, có tài kinh bang tế thế. Cụ làm quan đến chức Tả bộc xạ (Tể tướng) đứng đầu triều, trải qua ba đời vua Trần Anh Tông, Trần Minh Tông và Trần Hiến Tông. Cụ từng hai lần đi sứ nhà Nguyên (Trung Quốc), với sự hiểu biết uyên bác, tài hùng biện và khéo léo ứng xử của một nhà ngoại giao tài ba, cụ được vua quan nhà Nguyên vô cùng nể phục và phong làm Lưỡng quốc Trạng nguyên (Trạng nguyên hai nước).

      Đến đời Lê, họ Mạc bước sang một trang mới. Năm 1527, cụ Mạc Đăng Dung (cháu bảy đời của Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi) lập nên nghiệp Đế. Sau khi lên ngôi, Thái tổ Mạc Đăng Dung đã truy phong Đế hiệu cho Tổ tiên và cho xây dựng điện Sùng Đức để làm nơi thờ cúng. 

      Điện Sùng Đức nằm ở khu vực cánh đồng Đống Điện thuộc thôn Long Động, xã Nam Tân, huyện Nam Sách. Điện có hướng Bắc ghé Đông nhìn ra sông Kinh Thầy ban đầu có diện tích là 360m2. Trải qua bao biến cố, điện Sùng Đức không còn nguyên vẹn. Năm 2018, khu vực điện Sùng Đức đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch chấp thuận bổ sung mở rộng khoanh vùng bảo vệ lên 2.980m2 và cho phép phục dựng nhằm phát huy giá trị văn hóa trong thời đại mới, giáo dục truyền thống văn hóa và truyền thống quê hương anh hùng cho hậu thế.

      2. Lý do và kết quả phát hiện

      Ngày 28 tháng 4 năm 2020, Hội đồng Mạc Tộc khởi công phục dựng Điện Sùng Đức - ngôi tổ Đường của Mạc tộc Việt Nam trong quần thể di tích lịch sử Quốc gia Đền Long Động (xã Nam Tân). Trong quá trình đào đất làm móng dòng họ đã phát hiện nhiều mảnh và đồ gốm nằm ở độ sâu 70cm so với mặt ruộng. Do nghi có liên quan đến mộ cổ nên dòng họ Mạc đã báo phòng Văn hóa - Thông tin về xem xét, xử lý.

Sáng ngày 29/4/2020, đoàn của Bảo tàng tỉnh đã trực tiếp xuống khảo sát hiện trường cho thấy khu vực móng được đào nằm ở phía sau ngôi điện cũ, mặt quay hướng Bắc nhìn ra sông Kinh Thầy có diện tích là 600m2, độ sâu 70cm so với mặt ruộng. Trong quá trình khảo sát, tại đây đoàn đã phát hiện nhiều đồ gốm có cả gốm không men và gốm tráng men nhiều nhất là gốm men ngọc và men trắng vẽ lam với nhiều loại hình như bát, đĩa, chén, bình, lon, vại…., đặc biệt trong diện tích đào móng còn phát hiện một dải gốm dài 500cm và rộng từ 10-20cm được xếp nối liền nhau gồm những lon, bình, vại... cùng nhiều mảnh gốm nằm rải rác tại nền móng của điện. 

      Một số hiện vật tiêu biểu được phát hiện như:

      Bình gốm: Bình cao 21cm, đường kính miệng 9cm, đường kính đáy 9,5cm. Gờ miệng hình tròn, cổ thắt, vai xuôi có 5 núm, thân phình, đáy thót, đế bằng, không tráng men. Bình bị đục thủng đáy nằm trong dải gốm nối liền nhau và trong quá trình máy xúc đào móng đã bị vỡ hiện được gắn lại. 

 

      Đĩa gốm men ngọc: Đĩa cao 1,5cm, đường kính miệng 11,7cm, đường kính đáy 5cm, đĩa thuộc loại nhỏ, miệng loe rộng, ve lòng, lòng đĩa nông, rạn men, đế thấp. Bên trong được phủ lớp men ngọc, bên ngoài không tráng men. Hiện trạng miệng bị vỡ dài 10cm.

      Bát men ngọc: Gồm 02 bát cùng loại, cao 16,3cm, chân đế cao 1cm, đường kính miệng 11,7cm, đường kính đáy 6,8cm, miệng tròn. Phần chân đế và trôn bát để mộc, bát không trang trí hoa văn, do thời gian nên lớp men ngoài đã bị rạn một số chỗ, lòng bát có 3 dấu chân kê. 

 

      Về niên đại của các hiện vật phát hiện, căn cứ vào kiểu dáng, màu men, kỹ thuật chế tác bước đầu xác định các hiện vật này có niên đại thời Lê. 

      Riêng dải gốm gồm những lon, bình, vại, ang… qua khảo sát cho thấy tất cả các hiện vật đều được làm thủng và nối tiếp nhau nên bước đầu xác định đây là một đường cống thoát nước và ở xung quanh khu vực này trước kia có thể từng có công trình kiến trúc cũ nên cần tiếp tục mở rộng nghiên cứu, khảo sát và khai quật.

      Tại khu vực điện Sùng Đức, năm 2006 Bảo tàng đã tiến hành khai quật với diện tích 8,5m2 và đã thu được nhiều mảnh ngói men, đồ gốm cùng vỏ sò, vỏ hến và than tre. Kết quả khai quật bước đầu đã xác định khu vực điện Sùng Đức có một công trình kiến trúc thời hậu Lê, sau đó đã bị huỷ hoại và đã trở thành phế tích.