Ngày 11.8.2021, Bảo tàng tỉnh nhận được thông tin của Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Thanh Hà về việc người dân ở thôn Nhân Hiền, xã Thanh Quang phát hiện số lượng lớn tiền xu cổ.

 

      Ngay sau đó, Bảo tàng tỉnh phối hợp với Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, UBND xã Thanh Quang tiến hành khảo sát hiện trường.

      Các di vật được phát hiện tại khu vườn trước của nhà anh Lê Văn Cơ (sinh năm 1981) ở thôn Nhân Hiền. Anh Cơ cho biết ngày 8.8, trong quá trình đào đất làm lối đi trong vườn, anh phát hiện nhiều đồng tiền xu ở độ sâu từ 100 - 120 cm so với mặt đất. Sau 3 ngày tìm kiếm, gia đình anh đã đưa toàn bộ số lượng tiền xu về tập kết trước sân nhà và báo cáo chính quyền xã.

      Nơi phát hiện tiền xu là vị trí của thôn Nhân Hiền, xã Hợp Đức cũ. Vào năm 1925, Nhân Hiền có tên gọi là Hiền Võng - một xã thuộc tổng Lại Xá, huyện Thanh Hà (theo trang 18 tập I Địa chí Hải Dương, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia). Vào năm 1535, Mạc Phúc Nguyên đã cho quân lính đào kênh lớn từ Mũi Gươm đến sông Hương, nối liền sông Thái Bình và sông Văn Úc nhằm tạo thuận tiện cho giao thông đường thủy. Tên sông Vua được hình thành từ đó (nay gọi là sông Vùa hoặc sông Gùa). Từ đó, Hợp Đức trở thành một xã ở đầu khu Hà Đông.

 

      Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, thực hiện cải cách hành chính, Hiền Võng đổi thành Nhân Hiền, trở thành 1 trong 4 thôn của xã Hợp Đức. Điều kiện kinh tế - xã hội của xã Hợp Đức phát triển đã thu hút nhiều dòng họ cùng sinh sống, trong đó có 7dòng họ được xác định cư trú lâu đời nhất gồm: Phạm, Nguyễn, Đồng, Đặng, Quán, Trịnh, Lê.

 

      Từ ngày 1.12.2019, 3 xã Thanh Bính, Hợp Đức và Trường Thành hợp nhất thành xã Thanh Quang. Vị trí nơi phát hiện tiền xu cổ được xác định như sau: phía đông giáp cánh đồng của thôn Nhân Hiền (cách sông Văn Úc khoảng 1 km); phía tây giáp hội trường UBND xã Hợp Đức cũ (giáp sông Bá Hoàng); phía nam giáp Trường Tiểu học Thanh Quang cơ sở I (giáp xã Trường Thành cũ) và phía bắc giáp khu dân cư thôn Nhân Hiền (giáp sông Gùa).

Xa xưa, đất của gia đình anh Cơ rất rộng, nay thu hẹp còn khoảng 720 m2. Theo anh Cơ, dòng họ Lê nhiều đời nắm giữ chức sắc trong vùng như Lý trưởng Lê Mạnh Thực, Chánh tổng Lê Văn Đỗ, Lê Văn Vinh. Trong kháng chiến chống Mỹ, nhiều hộ dân gần nhà anh cũng tìm được tiền xu cổ nhưng số lượng ít.

      Khi đoàn khảo sát đến, hiện trường không còn nguyên vẹn, số di vật thu được khoảng gần 40.000 đồng tiền xu (đoán ước trọng lượng khoảng hơn 1 tạ tiền xu cổ), sau khi nghiên cứu, xem xét gồm 4 loại tiền có niên đại như sau:

      - “Gia Long thông bảo”: 嘉 隆 通 寶(1802 - 1819);

      - “Minh Mệnh thông bảo”: 明命通寶(1820 - 1840);

      - “Thiệu Trị thông bảo”: 紹 治 通 寶(1841 - 1847);

      - “Tự Đức thông bảo”: 嗣 德 通 寶(1848 - 1883).

      Qua nghiên cứu, tiền xu chủ yếu có niên đại thời Gia Long, Minh Mệnh, số lượng tiền Thiệu Trị và Tự Đức chiếm tỷ lệ rất ít. Tiền xu chất liệu kẽm, đã bị oxy hóa, kết dính. Khi mới phát hiện, tiền được xiên thành từng xâu nhỏ, xếp chồng lên nhau, chôn thành đống trong vườn hình chữ nhật dài khoảng 100 cm, rộng 40 cm, cao 50 cm. Tiền xu có đường kính 2,4 cm, chính giữa có lỗ vuông rộng 0,5 cm để xâu khi sử dụng cho thuận tiện.

Căn cứ kết quả nghiên cứu, đặc điểm và niên hiệu trên di vật, xác định tiền xu có niên đại đầu thời Nguyễn (TK XIX), cách ngày nay khoảng 200 năm.

      Qua tìm hiểu, bước đầu có thể đoán định vị trí phát hiện tiền xu cổ xưa kia có thể là nơi lưu trữ của một gia đình địa chủ thời kỳ phong kiến. Để phục vụ công tác nghiên cứu, so sánh và đối chiếu, Bảo tàng tỉnh đã lựa chọn và tiếp nhận 27 đồng tiền xu, cụ thể như sau: 10 đồng (Gia Long); 10 đồng (Minh Mệnh): 06 đồng (Tự Đức) và 01 đồng (Thiệu Trị). Số tiền xu còn lại giao cho gia đình lưu giữ, tự bảo quản.