1. Quá trình, thời gian và địa điểm phát hiện

      Ngày 24/10/2019, Bảo tàng tỉnh Hải Dương phối hợp với Phòng Văn hóa - thông tin thành phố Hải Dương và UBND phường Thạch Khôi tiến hành khảo sát địa điểm nơi phát hiện tấm bia đá cổ. Qua khảo sát, người dân địa phương cho biết: Ngày 14/10/2019, trong quá trình san gạt đất thi công mở rộng đường WB2, người dân có phát hiện tấm bia đá nằm ở độ sâu 3m so với mặt đường, cạnh mỏ nước khoáng LK8A, thuộc khu dân cư số….?, phường Thạch Khôi (TP Hải Dương). Sau khi nhận được thông báo của người dân thi công, UBND phường đã tiến hành đưa tấm bia về trụ sở Phường để quản lý, lưu giữ.

      2. Hình thức và nội dung bia

      Tấm bia được làm bằng chất liệu đá xanh nguyên khối, bia cao cả chân 130cm, rộng 59cm, dầy 14cm. Bia hình dẹt, đỉnh vòm, trán chạm mặt nguyệt đao hỏa xen kẽ vân xoắn cách điệu; xung quanh thân bia là hoa lá uyển chuyển và thanh thoát, diềm chân bia chạm những cánh sen ghép liền nhau; tên bia gồm bốn chữ Hán “Bi Thần hiệu ký” – (Bia ghi lại Thần hiệu) được đặt trong ô vuông cách điệu. Bia 2 mặt, mặt trước khắc chữ Hán chân phương thời Nguyễn, khoảng 500 chữ. Mặt sau để trơn, không có chữ và không chạm khắc hoa văn.

 

      2.2. Nội dung văn bia

      * Phiên âm: 碑 神 號 記

      Bi Thần hiệu ký

      Ninh Giang phủ, Gia Lộc huyện, Thạch Khôi tổng, Thạch Khôi xã, Tư văn hội thượng hạ đẳng cung tiến thạch bi nhất phiến, trạch tế chủ Nguyễn Danh Dương (khóa sinh, kỳ lão) thừa sao Thần hiệu tân cựu, sắc phong, sự tích trứ nhập thạch ký vĩnh thọ kỳ truyền.

      “Đương cảnh Thành hoàng Đô Thiên Quảng Đức uy linh thông minh duệ trí, hùng tài quảng tế chiêu thông ứng thắng hựu dân phù hưu Tề Thánh xung hòa quảng vận hiển huệ diễn phúc tuy lộc trạch dân tế thế hậu đức chí nhân hộ quốc phù tộ dương võ khuông quốc phúc hựu hùng tài vĩ lược khởi công trợ uy hoành mô phổ đạt anh hùng hào kiệt Quảng huệ diễn phúc phù nghĩa hiến mưu khuông chính hoằng liệt thông minh anh nghị quả đoán khang quốc bảo dân tán trị ôn cung nhân hậu xung hòa chính trực huy võ hùng tài phụ quốc khang dân triệu mưu tá tích hồng mô thịnh liệt long nhân ý đức thông minh mẫn tuệ uy linh duệ trí huy văn Tuấn võ anh đoán thùy hưu tích hỗ Thần võ dương linh hiển liệt minh mô hùng đoạn hách thanh phu hựu định công ty chính tuấn đại khoan hoằng ấm phúc đoan túc Thượng đẳng Tối linh Đại vương”. Khâm mông gia tặng:

      - Thiệu Trị lục niên thập nguyệt thập nhị nhật gia tặng: “Tuấn đại khoan hoằng Đại vương”.

      - Thiệu Trị lục niên thập nhất nguyệt thập tứ nhật gia tặng: “Ấm phúc Đại vương”.

      - Tự Đức tam niên thập nhất nguyệt thập ngũ nhật gia tặng: “Đoan túc Đại vương”. Thừa sao lịch đại tặng phong sắc lục đạo, tại Cẩm Giàng huyện, Minh Quyết xã chính từ.

      - Cảnh Hưng tứ thập tứ niên thất nguyệt nhị thập nhật gia tặng: “Thông minh mẫn tuệ uy linh Đại vương”.

      - Chiêu Thống nguyên niên tam nguyệt nhị thập nhị nhật gia tặng: “Duệ trí huy Văn tuấn võ anh đoán thùy hưu tích hỗ thần võ dương linh hiển liệt Đại vương”.

      - Gia Long tứ niên gia tặng: “Minh mô hùng đoán hách thanh Đại vương”.

      - Minh Mệnh nhị niên gia tặng: “Phu hựu Đại vương”.

      - Thiệu Trị tứ niên lục nguyệt nhị thập nhị nhật gia tặng: “Định công Đại vương”.

      - Thiệu Trị tứ niên thất nguyệt nhị thập nhất nhật gia tặng: “Ty chính đại vương”. Nguyên sự tích tại Cẩm Giàng huyện, Minh Quyết xã, bản xã thừa sao do tường khai.

      - Minh Mệnh nhị thập nhất niên cửu nguyệt nhị thập nhất nhật, bản xã cung khai Tôn Thần sự tích. Lý Thái Tôn niên gian biến châu tặc khởi, chiếu cầu khước địch, giả Thiên vương đồng dữ Càn vương phụng mệnh kế tặc. Cập tặc bình, tức kị mã dũng dược chí bản xã đằng không nhi hóa. Lý đế chẩn kỳ khước địch chi công tặng vi: “Đô Thiên Thần”. Canh Thân, Tân Dậu niên gian Tô tặc phiến loạn, Hải Quận công kế tặc kinh qua từ tiền chúc kỳ trợ thuận quả ? ? công ? bái chi nhật dĩ sự tấu văn, bao phong: “Thượng đẳng tối linh” trứ nhập tự điển.

Tế chủ Nguyễn Danh Dương (khóa sinh, kỳ lão) cung tả.

      * Dịch nghĩa: Bia ghi Thần hiệu

      Các bậc trên dưới trong hội Tư văn xã Thạch Khôi, tổng Thạch Khôi, huyện Gia Lộc, phủ Ninh Giang cung tiến bia đá một phiến, giao cho tế chủ Nguyễn Danh Dương (khóa sinh, kỳ lão) vâng mệnh sao lại Thần hiệu mới cũ, sắc phong, sự tích lên đá để lưu truyền mãi mãi.

      “Thành hoàng nơi này là Đô Thiên đức rộng, oai nghiêm, linh thiêng, thông minh, trí tuệ sáng suốt, anh hùng tài giỏi, che chở rộng khắp, thông minh hiểu biết, gánh vác việc lớn, giúp đỡ nhân dân. Tề Thánh, mạnh mẽ, ôn hòa, có công giúp vận nước, hiện rõ ân huệ to lớn, giúp phúc lộc nước lâu dài, bảo vệ đời, che chở cho thế gian, đức rộng, nhân dày, có công bảo vệ nước, phù giúp cơ đồ, là người giỏi võ, giúp dân cứu nước, anh hùng tài trí, mưu lược lớn lao, có công lao to lớn, trợ giúp uy thế, vạch ra kế hoạch sáng suốt, thấu hiểu rộng khắp, anh hùng hào kiệt, ban ân huệ rộng lớn, giúp phúc nước lâu dài, phù nghĩa, hiến mưu giúp đỡ những điều chính đáng, thông minh, cứng cỏi, quả cảm, quyết đoán, giúp nước giữ yên dân, bảo vệ sự yên bình, ôn hòa, nhân hậu, chính trực, võ nghệ tài giỏi, anh hùng tài trí, bảo vệ nước giữ yên dân, bày mưu lớn giúp cho nước nhà thắng lợi, (Ngài) có lòng nhân từ rộng lớn, đức tốt, thông minh, trí tuệ sáng suốt, oai nghiêm, văn hay, võ giỏi, tài năng, quyết đoán, luôn làm việc tốt, ban phát điều phúc, võ như Thần, hiện rõ sự cứng rắn, mưu lược sáng suốt, anh hùng quyết đoán, tiếng tăm lừng lẫy, luôn nhận được sự tín nhiệm, quyết định sự thành công, nghiêm chỉnh, cao lớn, khoan dung, rộng rãi, luôn che chở, mang lại điều phúc, cung kính, ngay thẳng, (Ngài) cũng là vị Đại vương bậc Thượng đẳng rất linh thiêng”. Kính cẩn được tặng thêm:

      - Ngày 12 tháng 10 năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), được tặng thêm: “Bậc Đại vương cao lớn, khoan dung, rộng rãi”.

      - Ngày 14 tháng 11 năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), được tặng thêm: “Bậc Đại vương luôn che chở, mang lại điều phúc”.

      - Ngày 15 tháng 11 năm Tự Đức thứ 3 (1850), được tặng thêm: “Bậc Đại vương ngay thẳng, cung kính”. Vâng mệnh sao lại các triều đại tặng phong 06 đạo sắc, ở xã Minh Quyết, huyện Cẩm Giàng là nơi thờ chính.

      - Ngày 20 tháng 7 năm Cảnh Hưng thứ 44 (1783), được tặng thêm: “Bậc Đại vương thông minh, trí tuệ sáng suốt, oai nghiêm, linh thiêng”.

      - Ngày 22 tháng 3 năm Chiêu Thống nguyên niên (1787), được tặng thêm: “Bậc Đại vương trí tuệ sáng suốt, văn hay, võ giỏi, tài năng, quyết đoán, luôn làm việc tốt, ban phát điều phúc, võ như Thần, hiện rõ sự cứng rắn”.

      - Năm Gia Long thứ 4 (1805), được tặng thêm: “Bậc Đại vương mưu lược sáng suốt, anh hùng quyết đoán, tiếng tăm lừng lẫy”.

      - Năm Minh Mệnh thứ 2 (1821), được tặng thêm: “Bậc Đại vương luôn nhận được sự tín nhiệm”.

      - Ngày 22 tháng 6 năm Thiệu Trị thứ 4 (1844), được tặng thêm: “Bậc Đại vương quyết định thành công”.

      - Ngày 21 tháng 7 năm Thiệu Trị thứ 4 (1844), được tặng thêm: “Bậc Đại vương nghiêm chỉnh, ngay ngắn”. Nguyên sự tích được xã Minh Quyết, huyện Cẩm Giàng sao lại tường tận, rõ ràng.

      - Ngày 21 tháng 9 năm Minh Mệnh thứ 21 (1840), bản xã cung kính kê khai sự tích về bậc tôn Thần.

Vào niên hiệu Lý Thái Tôn (1028 – 1054) có giặc nổi lên, (Vua) ban chiếu cầu người tài đánh giặc, lúc ấy Thiên vương cùng Càn vương phụng mệnh bày kế đánh giặc. Đến khi bình được giặc, liền nhảy lên ngựa cưỡi thẳng đến bản xã rồi tự nhiên bay lên trên không mà hóa. Vua Lý nhớ đến công lao đánh giặc to lớn mà tặng là: “Đô Thiên Thần” – (vị Thần là Đô Thiên). Vào những năm Canh Thân, Tân Dậu có giặc Tô gây lên chiến tranh loạn lạc. Hải Quận công bày mưu đánh giặc, khi đi đến đền thờ, đứng trước đền cầu khấn (Thần) giúp đỡ, mọi việc đều được thuận lợi ??? liền khen phong: “Vị Thần bậc Thượng đẳng rất linh thiêng”. Được thờ trong điển tự.

Ngày đẹp tháng 7 năm Canh Thân – Tự Đức thứ 13 (1860) khắc bia ghi lại.

Tế chủ Nguyễn Danh Dương (khóa sinh, kỳ lão) cung kính viết.

      3. Nhận xét bước đầu

      Sau khi xem xét nội dung, bước đầu chúng tôi xác định tấm bia ghi Thần hiệu Thành hoàng Đô Thiên Thần Đại vương, húy Lương Thế Quang (là thiên thần), được tạo năm Tự Đức 13 (1860) do Nguyễn Danh Dương soạn viết. Thành hoàng Đô Thiên sinh ngày 06 tháng Giêng và mất ngày 09 tháng 12, là vị thần có công giúp vua Lý đánh giặc Tống, đem lại thái bình cho đất nước, nguyên được thờ tại đình hàng xã. Đây là ngôi đình chung của 6 làng Lễ Quán, Nguyễn Xá, Phú Tảo, Phú Thọ, Trần Nội, Thái Bình, xã Thạch Khôi, tổng Thạch Khôi xưa. Đình hàng xã trước kia giáp cánh đồng, qua cánh đồng là làng Phú Thọ (hiện nay đình chỉ là bãi đất trống nằm trước cửa UBND phường Thạch Khôi, giáp cánh đồng, qua cánh đồng là khu dân cư Phú Thọ).

      Đình được xây dựng vào thời gian nào, đến nay không ai còn nhớ rõ và cũng chưa thấy tài liệu nào ghi chép lại. Theo lời kể của các cụ cao niên trong làng, đình trước đây có kiến trúc kiểu chữ Nhị (=), quy mô lớn, gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung. Giữa đại bái và hậu cung có khoảng sân rộng, nhân dân gọi là sân rồng. Gần đình còn có một văn chỉ thờ Thần Nông theo tín ngưỡng dân gian của cư dân trồng lúa nước. Năm 1950, đình hàng xã bị thực dân Pháp chiếm đóng, lập bốt. Nhân dân địa phương đã bí mật, vận chuyển cất dấu tượng Thành hoàng Lương Thế Quang. Năm 1952, đình hàng xã bị thực dân Pháp phá hủy hoàn toàn.

      Trải qua thăng trầm lịch sử, đất đình đã từng được xây dựng làm trạm y tế, đào ao thả cá dưới sự quản lý của UBND phường Thạch Khôi. Năm 2019, có dự án đầu tư mở rộng đường WB2, hiện nay khu đất đó vẫn đang trong quá trình xây dựng.

      Việc phát hiện tấm bia có ý nghĩa quan trọng góp phần làm sáng rõ lịch sử vùng đất, di tích và nhân vật thờ tại đình. Bên cạnh đó còn bổ sung thêm cứ liệu lịch sử cho việc xác định xưa kia đã từng có ngôi đình được xây dựng ở đây và Thành hoàng làng là Đô Thiên Thần Đại vương, húy Lương Thế Quang (là thiên thần) thời Lý, có công lao to lớn nên được thờ tại đình hàng xã này. Việc phát hiện tấm bia là cơ sở cho việc phục hồi, tôn tạo lại ngôi đình khi địa phương có điều kiện để phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của cộng đồng nhân dân.

* Chú thích: Dấu ?: Thể hiện chữ Hán mờ không đọc được.