Phong tục thờ cúng tổ tiên là một nét đẹp văn hóa của người Việt được lưu truyền xưa nay, thể hiện sự tưởng nhớ và tấm lòng hiếu thuận của con cháu đối với ông bà tổ tiên. Ban thờ chính là nơi linh thiêng nhất trong mỗi gia đình, có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của con người. Chính vì thế, việc bày biện ban thờ tổ tiên, nhất là dịp Tết cổ truyền càng được chú trọng.
Người Việt dù có đi đâu, làm gì thì ngày Tết cũng trở về quê cha đất tổ, thắp nén nhang thơm lên ban thờ tiên tổ. Cũng vì thế, ban thờ ngày Tết trở thành trung tâm của ngôi nhà, trở thành góc xuân rực rỡ và thiêng liêng hơn cả.
Không phải đợi lúc năm hết Tết đến, nhân dịp giỗ chạp hay vào những ngày sóc vọng (ngày mùng 1 và ngày rằm âm lịch), người Việt mới dọn dẹp và chăm chút ban thờ. Song phải vào những ngày cận Tết, mới thấy hết được không khí rộn ràng, tất bật của việc dọn dẹp và chuẩn bị sắm sửa đồ thờ, từ việc đánh sáng lại bộ lư đồng, lau chùi khung ảnh, bỏ bớt chân hương (nhang)… Tất cả đều thể hiện cho nhu cầu giao hòa, gắn kết mật thiết giữa thế giới thật và thế giới tâm linh thiêng liêng.
Ban thờ là nơi ngự vị của Thổ Công và các bậc tiền nhân trong gia đình, vì thế thường được đặt ở vị trí trung tâm, trang trọng và cao nhất trong nhà. Việc lau dọn sạch sẽ ban thờ là công việc trước tiên và được thực hiện một cách cẩn thận, tỉ mỉ. Việc trang hoàng ban thờ tùy thuộc điều kiện hoàn cảnh mỗi nhà nhưng dứt khoát nhà nào cũng phải bày mâm ngũ quả. Thông thường ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam tượng trưng cho mong ước: Phú (giàu có) - Quý (sang trọng) - Thọ (sống lâu) - Khang (khỏe mạnh) - Ninh (bình yên). Trong văn hóa tâm linh của người Việt, mâm ngũ quả ngày tết giữ một vị trí quan trọng, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và đạo lý uống nước nhớ nguồn. Mâm ngũ quả cũng tượng trưng cho thành quả lao động cả năm của con cháu dâng lên các bậc bề trên. Người Việt dành nhiều thời gian và tâm sức để bày mâm ngũ quả bởi đó không chỉ mang ý nghĩa về mặt thẩm mỹ mà còn hàm chứa nhiều hy vọng về một năm mới may mắn, tốt lành, sung túc, nhiều sức khỏe.
Đặng Thị Thu Thơm