Sau khi nhận được thông tin từ công dân Phan Văn Hựu, sinh năm 1953 tại thôn Gạch, xã Yết Kiêu (nay là xã Gia Hòa), huyện Gia Lộc cho biết: Trong quá trình đào mương dẫn nước, nhân dân thôn Gạch đã phát hiện 01 ngôi mộ cổ tại cánh đồng Chạ, Bảo tàng tỉnh đã phối hợp với phòng Văn hóa - Thông tin (VHTT) huyện Gia Lộc và UBND xã Yết Kiêu tiến hành khảo sát ngôi mộ tại thực địa, bước đầu xác định đây là loại mộ xây cuốn gạch có cấu trúc lạ, lần đầu phát hiện tại địa bàn tỉnh Hải Dương nói riêng và Việt Nam nói chung. 

      Đầu năm 2020, Bảo tàng tỉnh sau khi thống nhất với Phòng VHTT huyện Gia Lộc và UBND xã Yết Kiêu (nay là xã Gia Hòa) tiến hành đào thám sát để xử lý tình huống, tránh tình trạng xâm hại di tích và thất thoát di vật xảy ra.

Vị trí ngôi mộ được xác định tại tọa độ: 200B52’4” và 1060Đ6’27” (Hình 1). Ngôi mộ nằm tại cánh đồng Chạ, thôn Gạch, xã Yết Kiêu (Gia Lộc), cách thị trấn Gia Lộc khoảng 3 km về phía Tây - Bắc, cách đường 395 khoảng 1,5km về phía Đông và cách đường 39 C khoảng 500m về phía Bắc. Mộ nằm vuông góc với hệ thống mương thủy lợi theo hướng Đông - Tây, kiểu“Đầu gối sơn, chân đạp thủy” ở độ sâu 100cm so với mặt ruộng (Hình 2). Mộ làm chất liệu gạch, kiểu cuốn vòm hình chữ nhật, kích thước dài 264cm (phủ bì), rộng 107cm (cạnh phía tây), rộng 100cm (cạnh phía đông); cao: 52cm; (Lòng mộ có kích thước: dài 235cm, rộng: 80cm). Lớp trên là đất canh tác màu xám đen dày 25cm, lớp dưới là lớp đất sét mầu vàng lẫn trắng dầy 25cm, nơi đặt mộ không có biến động về địa chất.

      Vật liệu xây mộ gồm 3 loại gạch: Gạch nền: Loại gạch dùng xây nền mộ được đóng hình vuông, kích thước khá đều nhau, mỗi cạnh 35cm, dầy 3,5cm. Gạch màu đỏ đều nhau, có phần hơi non do nung ở nhiệt độ thấp. Gạch thẻ: Loại gạch dùng xây thân mộ được đóng liền khối kiểu hình chữ nhật, kích thước không đều nhau. Gạch mầu đỏ tươi, hầu hết được nung ở nhiệt độ thấp, có một số viên được nung ở nhiệt độ cao chuyển sang dạng sành. Kích thước gạch dài 27cm, rộng 14cm, dầy 2,5cm (cá biệt có viên dài 30, rộng 16cm). Đây là loại gạch có niên đại phổ biến thời Lý - Trần (1010-1400). Tại đây phát hiện 02 viên có dấu in hình bàn tay phải. Dấu vết này do người thợ ngẫu hứng đập tay vào gạch khi mới đúc xong. Gạch cuốn vòm: Là loại gạch dùng xây mặt trên của mộ được đúc liền, vuông khối theo hình bán nguyệt, hai đầu có ngõng để lắp vào thành mộ thêm vững chắc. Gạch mầu đỏ đều nhau, có phần hơi non do nung ở nhiệt độ thấp. Điểm đặc biệt, mặt bên gạch có rãnh để chống co nứt khi nung và giảm tải xây dựng. Kỹ thuật đúc gạch vòm cuốn có rãnh từ xa xưa đến nay vẫn được người đương thời sử dụng trong việc sản xuất gốm. Kích thước gạch dài 80cm (mặt trên), 50cm (mặt dưới); rộng 13cm, dầy 10cm; hai đầu có tai, mỗi bên dài 15cm. Trong số 43 viên và mảnh gạch tìm được có 01 viên (ghép từ hai nửa) kiểu ghép mộng âm - dương dài 65cm, rộng 13cm, dầy 10cm, mộng dương hình chữ nhật (mộng dài 03cm). Có thể là loại gạch “khóa” đầu mộ (?). (Hình 3 a, b).

      Phương pháp xây mộ: Sau khi chọn được đất và vị trí đắc địa, người ta mới đào huyệt. Đất chọn đặt mộ thường là đất sét, loại đất có tác dụng giữ nhiệt, giữ nước, mềm dẻo, ổn định về cơ học, tránh động đất, đảm bảo an toàn lâu dài phần mộ. Trước tiên, người ta đào đất san phẳng lòng mộ, xác định kích thước và xây lớp gạch nền. Tiếp theo, xây thân mộ theo hình chữ nhật, trong đó kỹ thuật xây góc mộ quyết định sự bền vững ngôi mộ. Đó là việc xếp gạch so le để gia tăng độ kết cấu thân mộ. Thân mộ không có chất kết dính song những viên gạch vẫn gắn kết chặt chẽ. Sau khi vét sạch lòng mộ, người ta tiến hành mai táng người quá cố.

      Đáng chú ý, tại đây đã phát hiện được 01 mảnh đĩa gốm thời Lê Trung hưng (1533-1789) nằm xáo trộn trong lòng mộ, phần trôn đĩa vẽ men màu lam, rạn men. Nhiều khả năng do thời gian, ngôi mộ đã bị sập hoặc bị kẻ gian xâm phạm vào thế kỷ XVII-XVIII (?).

Hiện trạng ngôi mộ không còn nguyên vẹn. Thành mộ bị xô lệch, cạnh phía Tây còn 13 hàng, cạnh phía Bắc còn 17 hàng; cạnh phía Đông mất một nửa, cạnh phía Nam bị mất hoàn toàn. Nền mộ, gạch không còn đầy đủ; đặc biệt không thấy dấu vết vò gốm đựng tro xương.

      Di vật tìm được: 08 đồng tiền xu cổ đã han gỉ kết dính (ĐK 2,4cm) phát hiện ở cạnh phía Đông. Tiền gồm 05 loại:

01 đồng tiền “Khai Nguyên thông bảo” 開 元 通 寶 triều vua Đường Cao Tổ (Niên hiệu: Vũ Đức 4; niên đại: 621),

01 đồng tiền “Hoàng Tống thông bảo” 皇 宋 通 寶 triều vua Tống Nhân Tông (Niên hiệu: Bảo Nguyên - Hoàng Hựu; niên đại: 1039 - 1053), 01 đồng tiền “Chí Hòa nguyên bảo” 至 和 元 寶 triều vua Tống Nhân Tông (Niên hiệu: Chí Hòa 2; niên đại: 1055), 02 đồng tiền “Nguyên/ Gia Hựu thông bảo” 元 / 嘉 祐 通 寶

+ “Nguyên Hựu thông bảo” Triều vua Tống Triết Tông (Niên hiệu: Nguyên Hựu 1, niên đại: 1086),

+ “Gia Hựu thông bảo” Triều vua Tống Nhân Tông (Niên hiệu: Gia Hựu, niên đại: 1056-1063) ,

Do chữ Hán trên tiền mờ nên chưa xác định rõ là:“Gia Hựu thông bảo” hay “Nguyên Hựu thông bảo”. 01 đồng có chữ Hán được đọc theo vòng tròn từ phải sang trái, đồng còn lại được đọc từ trên xuống dưới, từ phải sang trái.

      - 01 đồng tiền “Hy Ninh nguyên bảo” 煕 寧 元 寶 triều vua Tống Thần Tông (Niên hiệu: Hy Ninh; niên đại: 1068 -1077) (hình 5)

      - 01 đồng xu bị oxy hóa, vỡ nhiều mảnh chưa dịch được.

      - 01 đồng vỡ vụn.

      + Có 01 mảnh gốm thời Lê Trung hưng (1533-1789), phần trôn đĩa/bát, men trắng vẽ lam, rạn men, phát hiện trong đáy mộ ở phần đất bị xáo trộn (Hình 6).

      Gia Lộc nói chung và Yết Kiêu nói riêng là mảnh đất có bề dầy lịch sử. Tại đây từng phát hiện nhiều mộ cổ, tiêu biểu như mộ quách gỗ Đống Bưởi, mộ quách gỗ Đống Lốc (Gia Lương), mộ thuyền Đông Quan (Tân Hưng) ... Căn cứ vào đặc điểm tạo hình và kết cấu, bước đầu chúng tôi xác định: mộ Gạch xã Yết Kiêu thuộc loại mộ cuốn gạch ghép mộng. Đây là loại mộ độc đáo, lần đầu phát hiện tại địa bàn tỉnh Hải Dương. Tuy nhiên, qua khảo sát thực địa vẫn chưa xác định được chất kết dính xây mộ. Đây là vấn đề khoa học cần tiếp tục nghiên cứu.

      Về di cốt, di vật: Căn cứ vào kết quả nghiên cứu đặc điểm, cấu trúc ngôi mộ và những tài liệu liên quan, mộ Gạch xã Yết Kiêu (Gia Lộc) có niên đại vào thời Trần (1226-1400). Do ảnh hưởng văn hóa Phật giáo đương thời, thi hài người quá cố được hỏa thiêu để lấy di cốt (tro xương) đưa vào vò gốm đặt trong mộ. Ngôi mộ bị xáo trộn, trong lòng tìm thấy 01 mảnh đĩa gốm thời Lê Trung hưng (1533-1789), nhiều khả năng, ngôi mộ đã bị xâm phạm nên không tìm thấy vò gốm đựng di cốt. Đặc biệt trong mộ có 08 đồng tiền xu xuất xứ thời Đường, thời Tống (Trung Quốc), điều đó cho phép xác định nhà nước Đại Việt thời Lý - Trần (1010-1400) đã cho sử dụng tiền nước ngoài trong việc trao đổi, mua bán hàng ngày để phát triển kinh tế đất nước.

      Về niên đại: Mộ Gạch xã Yết Kiêu (huyện Gia Lộc) có niên đại thời Trần (1226-1400).

      Sau khi khai quật mộ Gạch đo vẽ, chụp ảnh, đưa về Bảo tàng một số hiện vật để phục vụ công tác nghiên cứu, trưng bày. Đoàn công tác tiến hành bàn giao địa điểm mộ và hố khai quật cho địa phương quản lý theo quy định, tôn tạo đảm bảo tâm linh ./.