Trong lịch sử nước ta thời trung đại, người được triều đình cử viết sử là những vị quan có thực tài và cực kỳ can đảm ghi chép lịch sử triều đình một cách khách quan, trung thực. Những bộ quốc sử có giá trị rất to lớn đến tận ngày nay như “Đại Việt sử ký” của Lê Văn Hưu, “Đại Việt sử ký toàn thư” của Ngô Sĩ Liên, “Đại Nam thực lục” của Quốc sử quán triều Nguyễn. Ngoài các sử gia như Lê Văn Hưu, Ngô Sĩ Liên, Phan Huy Chú,... phải kể đến Lê Nghĩa - vị sử quan đời vua Lê Thánh Tông.

         Lê Nghĩa người xã Đại Điền, huyện Bình Hà (nay là xã Hồng Lạc, huyện Thanh Hà), đỗ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Qúy Mùi, niên hiệu Quang Thuận 4 (1463). Làm quan tới chức Hàn lâm viện Thừa chỉ kiêm Sử quan. Ông làm việc rất say mê, có tiếng cương nghị, chính trực.

         Giai thoại xưa chép rằng: Năm Đinh Hợi (1467), khoảng tháng 7, Lê Thánh Tông muốn xem quốc sử, sai nội quan đến Viện Hàn lâm, bảo ông:

- Trước kia Phòng Huyền Linh làm sử quan, Đường Thái Tông muốn xem “thực lục”, Huyền Linh không cho xem. Nay người với Huyền Linh thì ai hơn?. Lê Nghĩa trả lời:

- Sự kiện ở cửa Huyền Vũ, Huyền Linh lại không thẳng thắn ghi lại, Đường Thái Tông phải bảo ghi rồi sau mới ghi, như thế e rằng cũng chưa phải là hiền thần. (Đường Thái Tông giết anh là Kiến Thành và Nguyên Cát ở cửa Huyền Vũ, sử quan Phòng Huyền Linh chỉ chép mập mờ là sự kiện ngày 4 tháng 6 thôi. Đường Thái Tông xem Thực lục bắt phải chép lại cho rõ ràng). Nội quan nói:

- Vua muốn xem ghi chép hằng ngày từ năm Quang Thuận (Niên hiệu của Lê Thánh Tông) thứ nhất (1460) - đến năm thứ 8 (1468). Lê Nghĩa trả lời:

- Vua mà xem Quốc sử hẳn không phải là việc hay. Những việc làm của Đường Thái Tông và Phòng Huyền Linh đã bị đời sau chê bai đấy. Nội quan nói:

- Vua bảo là xem những ghi chép hằng ngày để biết trước đây có lỗi gì còn có thể sửa được. Lê Nghĩa nói:

- Chỉ cần bệ hạ gắng làm điều hay thôi, việc gì phải xem Quốc sử. Nội quan dụ bảo nhiều lần, Lê Nghĩa nói:

- Thánh chúa nếu biết sửa bỏ lỗi lầm thì đó là phúc lớn vô hạn của xã tắc; thế dẫu không khuyên can mà cũng là khuyên can. Rồi Lê Nghĩa dâng ghi chép hàng ngày lên.

         Vua xem xong trả lại cho sử viện.

         Theo luật lệ thời phong kiến, vua không được xem Quốc sử nhằm bảo đảm tính khách quan của sử sách, không phụ thuộc vào ý muốn của người đương quyền. Sử quan phải chép đúng sự thực dẫu việc đó nhà vua không đồng ý. Tuy nhiên, vua Lê Thánh Tông đòi xem Quốc sử xem có gì sai xót không để tự sửa mình. Lê Thánh Tông là vị vua thông thái, anh minh, có động cơ tốt để sửa chữa lỗi lầm nên ông mới đưa cho vua xem. Lê Nghĩa cũng vì ý tốt của vua sửa mình vì sơn hà, xã tắc mà không câu nệ nguyên tắc quả đúng là một vị sử quan hiền tài.

         Thật tự hào vì Hải Dương là quê hương của sử thần Lê Nghĩa. Hiện nay, Khu Đô thị phía Tây Nam Cường, phường Tứ Minh, TP. Hải Dương có tuyến phố mang tên ông.

 

 

         Ngày nay, chúng ta cần học cách viết sử và học sử của người xưa. Người viết sử cần tôn trọng sự thật lịch sử và ghi chép sử một cách khách quan, trung thực. Đọc sử giúp chúng ta biết được cội nguồn dân tộc, biết được loài người chúng ta đã đấu tranh để sinh tồn và phát triển như thế nào. Chúng ta biết được những gì đã xảy ra trong quá khứ của tổ tiên, của cha ông và cả nhân loại để bản thân mình vừa kế thừa, phát huy những gì đã có, góp phần nhỏ bé của mình trong việc bảo vệ phát triển vì sự tiến bộ của đất nước, của nhân loại.