Cổ vật là tài sản vô giá của dân tộc bao gồm những đồ vật, tài liệu, hình ảnh… có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa và khoa học. Gắn liền với cổ vật là những dấu ấn của thời đại, ẩn chứa tâm tư, tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan, quan niệm thẩm mỹ và tri thức công nghệ của người xưa qua cách tạo dáng, hoa văn và chất liệu. Do vậy, công tác quản lý, bảo vệ cổ vật là một trong những việc làm thiết thực nhằm bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc.
Nhằm từng bước triển khai công tác quản lý và bảo vệ cổ vật theo tinh thần của Luật Di sản văn hóa, Bào tàng tỉnh đã tham mưu Sở Văn hóa, thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 338/QĐ-SVHTTDL về việc “Thành lập Ban chỉ đạo công tác kiểm kê, đăng ký di vật, cổ vật trên địa bàn tỉnh Hải Dương”. Năm 2018, Ban chỉ đạo thành lập Đoàn kiểm kê khoa học, đăng ký cổ vật lần II trên địa bàn huyện Cẩm Giàng.
Cẩm Giàng là huyện có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời với hơn 200 di tích lịch sử - văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng ở nhiều loại hình như đình, đền, chùa, miếu, nhà thờ họ, văn chỉ... Trong đó có 33 di tích được Nhà nước xếp hạng gồm 2 di tích quốc gia đặc biệt, 16 di tích quốc gia và 15 di tích cấp tỉnh.
Kết quả kiểm kê, tại các di tích còn lưu giữ gần 700 cổ vật gồm các chất liệu gỗ, gốm sứ, kim loại, giấy, đá... Về niên đại, hầu hết cổ vật có niên đại vào thời Nguyễn (cuối TK XIX - đầu TK XX), còn lại có niên đại vào thời hậu Lê. Sự phân bố cổ vật tại các di tích cũng không đồng đều, phần lớn các di tích đã được xếp hạng (cấp quốc gia và cấp tỉnh) có nhiều cổ vật như đình - chùa Đan Tràng, xã Đức Chính (54 cổ vật), chùa Giám, xã Cẩm Sơn (37 cổ vật)... Bên cạnh đó, có một số di tích chưa được xếp hạng nhưng có số lượng cổ vật phong phú như chùa Phú Quân, xã Cẩm Định (21 cổ vật), chùa Kim Xá, xã Cẩm Đoài (13 cổ vật)... Còn lại đa số các di tích có số lượng từ 1-10 cổ vật, thậm chí có di tích không còn cổ vật.
Qua công tác kiểm kê cho thấy, bên cạnh một số địa phương thực hiện công tác quản lý nhà nước đối với di tích, bảo vệ cổ vật khá tốt, vẫn còn một số địa phương buông lỏng công tác này; Ban quản lý di tích được thành lập do UBND xã/thị trấn làm Trưởng ban nhưng thực tế lại ủy thác cho các cụ già trông nom tự nguyện; về nội quy bảo vệ, sử dụng hệ thống cửa, khóa và tường bao chưa được đầu tư đúng mức, không có người trông nom về ban đêm nên đã để xảy ra tình trạng mất cắp cổ vật. Kẻ gian đã lợi dụng sơ hở trong việc bảo vệ di tích lấy đi một khối lượng lớn cổ vật bao gồm tượng thờ và những đồ tế tự. Trong những năm gần đây, trên địa bàn huyện liên tục xảy ra các vụ mất cắp cổ vật, điển hình như: Tháng 12 năm 2012, tại chùa Nghĩa (thị trấn Lai Cách), kẻ gian đã đột nhập lấy trộm 01 pho tượng Thích Ca Niêm Hoa và 01 pho tượng Thích Ca sơ sinh (thời Nguyễn, thế kỷ XIX). Cũng trong năm này, tại chùa Giám (xã Cẩm Sơn) mất 01 mâm bồng đồng và 01 giá kiếm gỗ (thời Nguyễn, thế kỷ XIX); đình Cao Xá (xã Cao An) mất 01 đĩa gốm (thời Thanh (Trung Quốc), thế kỷ XIX); đặc biệt là đình Trạm Nội (xã Cẩm Văn) đã hai lần bị kẻ gian đột nhập lấy trộm cổ vật, lần thứ nhất vào tháng 11/2005 mất 01 pho tượng Phỗng (thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVII - XVIII), 3 bộ ngai và bài vị thờ, lần thứ hai vào tháng 10/2018, mất 01 bộ bát bửu (thời Nguyễn, thế kỷ XIX) và 01 bát hương gốm (thời hậu Lê, cuối thế kỷ XVIII). Tại nghè Vĩnh Lại (xã Cẩm Đông), cuối tháng 11/2018, kẻ gian đã cắt khóa lấy 01 nậm rượu gốm, 01 đỉnh hương đồng (thời Nguyễn, thế kỷ XIX); đình, chùa Đan Tràng (xã Đức Chính), tháng 4/2018 mất 01 pho tượng Quan Thế Âm (thời hậu Lê, thế kỷ XVIII); đình Phúc A (xã Cẩm Phúc), tháng 10/2018, mất 7 đạo sắc phong thời Nguyễn...
Ngoài nguyên nhân tổ chức quản lý còn buông lỏng thì việc truy tìm kẻ gian, thu hồi các cổ vật bị đánh cắp chưa thu được kết quả cao, chưa tiến hành xử lý nghiêm các trường hợp đánh cắp cổ vật.
Từ thực trạng trên, để góp phần tăng cường hiệu quả công tác quản lý và bảo vệ cổ vật tại các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn huyện Cẩm Giàng cần sự phối hợp chặt chẽ của các ngành chức năng và nhân dân địa phương để đưa ra những giải pháp hiệu quả, nhưng trước mắt cần:
Kiện toàn lại Ban quản lý di tích, có nội quy quy chế hoạt động chặt chẽ, cụ thể. Trưởng Ban quản lý nhất thiết phải là Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch UBND xã, thị trấn. Phó Ban quản lý là trưởng thôn/khu dân cư, thành viên trong ban từ 5-7 người có tâm huyết với di tích, tự nguyện tham gia. Quyết định thành lập Ban quản lý nên do đồng chí chủ tịch UBND huyện ký, trên cơ sở UBND xã, phường đề xuất.
Đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến rộng rãi, thường xuyên tới các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là các em học sinh phổ thông về Luật di sản văn hóa cùng các văn bản dưới luật về việc bảo vệ, sử dụng di tích lịch sử văn hóa cũng như các di vật, cổ vật tồn tại trong các di tích. Đối tượng cần nắm chắc các văn bản này trước tiên phải là các cán bộ quản lý di tích, những người đang trực tiếp trông coi các di tích, di sản văn hóa để có thể đề ra các giải pháp, biện pháp quản lý cụ thể, hợp lý. Để cho Luật di sản văn hóa cùng các văn bản pháp quy khác có khả năng ăn sâu vào suy nghĩ của người dân thì nên gắn những nội dung này vào ngay thực tiễn cuộc sống như đưa vào trong các hương ước của làng, thôn, nội quy xây dựng làng, xóm, thôn, khu dân cư, gia đình văn hóa...
Tăng cường việc bảo vệ cho các di vật, cổ vật ngay tại di tích. Các di tích có di vật, cổ vật quý cần được đầu tư kinh phí, trang thiết bị để đảm bảo an toàn như xây dựng hệ thống tường bao, cửa, khóa..., sử dụng các thiết bị hiện đại như chuông chống trộm. Nhiều di tích hiện nay đã làm các khám kính bốn mặt để trùm lên các pho tượng quý có kích thước nhỏ như tòa Cửu long, tượng Thành hoàng hoặc bắt vít vào bệ của các pho tượng lớn. Điều này vừa phần nào chống được kẻ gian đồng thời lại bảo quản được các di vật, cổ vật trước những tác động của môi trường, khí hậu. Những di tích có sắc phong, sách cổ nên mua két sắt về để bảo quản, bảo vệ hoặc mang gửi ở những nơi an toàn khi cần sử dụng như nghiên cứu, lễ hội vào đám thì mới đưa trở lại di tích.
Các Ban quản lý di tích tại các địa phương cần có sự phối hợp chặt chẽ với công an, dân quân lập phương án bảo vệ các di tích trên địa bàn. Bằng các biện pháp nghiệp vụ, ngành công an sẽ kiểm tra, phát hiện, ngăn ngừa và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ di sản văn hóa; đồng thời cũng xử lý nghiêm minh đối với các hành vi buôn bán cổ vật trái phép của các cá nhân, tổ chức.
Tiếp tục tổ chức đăng ký cổ vật với những nội dung khoa học, tiến tới đưa vào dữ liệu tin học và hòa mạng với cơ quan chức năng để phối hợp truy tìm cổ vật và thủ phạm khi mất cắp xảy ra.
Tiến hành điều tra và xét xử một số vụ điển hình trộm cắp cổ vật, đồng thời xây dựng chế độ khen thưởng và xử phạt cụ thể để kịp thời động viên đúng mức mọi công dân tham gia phát hiện và bảo vệ cổ vật.
ĐẶNG THỊ THU THƠM
Phòng Bảo tồn di tích