Hoạt động trưng bày là một khâu công tác quan trọng của bảo tàng và được coi là ngôn ngữ, bộ mặt của bảo tàng. Nếu không có hoạt động trưng bày thì bảo tàng chỉ là kho lưu giữ các sưu tập hiện vật và không phát huy được giá trị các tài liệu, hiện vật đến với công chúng. Bởi vậy, hoạt động trưng bày chính là yếu tố quyết định sức hấp dẫn của bảo tàng, được xem như chiếc cầu nối giữa bảo tàng với công chúng.
Trong những năm qua, trước yêu cầu ngày càng cao của xã hội, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã có những hoạt động mang tính đột phá, nhằm tạo sự mới lạ, hấp dẫn đối với công chúng và trở thành một điểm du lịch đa dạng về tư liệu, hình ảnh và các hoạt động trải nghiệm, đáp ứng nhu cầu tham quan, nghiên cứu, hưởng thụ văn hóa của du khách, nhất là các em học sinh. Là nơi các em có thể tìm hiểu truyền thống lịch sử, văn hóa của ông cha, làm giàu thêm vốn kiến thức cho bản thân thông qua những tài liệu, hiện vật trưng bày.
Để tổ chức tốt các hoạt động tại bảo tàng, nhằm nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc đưa di sản văn hóa đến gần với công chúng, đặc biệt là các em học sinh, sinh viên; Bảo tàng tỉnh Hải Dương thường xuyên mở cửa trưng bày phục vụ khách tham quan. Hệ thống trưng bày cố định, với nội dung trưng bày phong phú, đảm bảo tính khoa học, dễ hiểu; hệ thống âm thanh, ánh sáng, trang thiết bị và hệ thống nghe nhìn mặc dù chưa hiện đại nhưng đã tạo được ấn tượng, sức hấp dẫn đối với khách tham quan; giúp khách tham quan hiểu được một cách tổng quan về lịch sử hình thành và phát triển cũng như những nét văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán đặc trưng của mảnh đất và con người xứ Đông xưa (Hải Dương nay). Đặc biệt, với tiềm năng và thế mạnh về các sưu tập gốm cổ có giá trị, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã xây dựng “Nhà trưng bày chuyên đề gốm sứ Hải Dương” được coi như Bảo tàng gốm đầu tiên trong cả nước, thu hút đông đảo du khách và các chuyên gia nghiên cứu đến từ trong nước và một số quốc gia như: Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Anh, Pháp, Đức...
Cùng với hệ thống trưng bày cố định, khu trưng bày ngoài trời với những hiện vật thể khối lớn như: Công trình kiến trúc nhà ở của các tầng lớp nhân dân xưa, hệ thống mộ cổ khai quật, hệ thống bia ký, cầu đá, sưu tập súng thần công, máy bay Mic 21… kết hợp với không gian, cảnh quan có nhiều cây xanh, thảm cỏ tạo thành một tổng thể liên hoàn, vừa đáp ứng yêu cầu hoạt động của một thiết chế đặc thù, vừa thể hiện sự phong phú về di sản văn hóa của vùng đất Hải Dương, tạo khung cảnh đẹp, ấn tượng cho khách tham quan ngay khi bước chân vào bảo tàng.
Bên cạnh hệ thống trưng bày cố định, hàng năm Bảo tàng tỉnh Hải Dương tổ chức từ 2 - 5 cuộc trưng bày chuyên đề và lưu động. Xác định trưng bày chuyên đề giữ vai trò quan trọng, là một trong những hoạt động then chốt của bảo tàng. Bởi trưng bày thường xuyên chỉ có thể giới thiệu một cách tổng quan, khái quát thì trưng bày chuyên đề có thể khai thác một khía cạnh chuyên sâu nào đó mà trưng bày thường xuyên chưa đáp ứng được. Chính vì vậy, hàng năm phòng Trưng bày đã chủ động lập kế hoạch nghiên cứu, xây dựng nội dung các trưng bày chuyên đề phục vụ kịp thời, hiệu quả nhiệm vụ chính trị hoặc kỷ niệm các ngày lễ lớn, sự kiện trọng đại của đất nước, của tỉnh và ngành. Từ năm 2012 - 2022, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã phối hợp tổ chức 34 cuộc trưng bày chuyên đề tại bảo tàng và lưu động ở các trường học và địa phương như: Trường THCS Bình Minh, THCS Trần Phú, THCS Ngô Gia Tự, THPT Hồng Quang, huyện Ninh Giang, huyện Cẩm Giàng, huyện Thanh Miện, huyện Kinh Môn (nay là TX.Kinh Môn), huyện Chí Linh (nay là TP.Chí Linh)… Trong đó, có nhiều trưng bày chuyên đề phối hợp với một số bảo tàng, di tích trong và ngoài tỉnh như: Bảo tàng Hải Quân, Bảo tàng Quân khu III, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Trung tâm hoạt động VHKH Văn miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội), Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó (Cao Bằng), Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, Bảo tàng tỉnh Bắc Giang, Công ty Cổ phần gốm Chu Đậu, Hội cổ vật…
Để góp phần thu hút khách tham quan, nhất là đối với các em học sinh, từ năm 2017 Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã nghiên cứu sưu tầm, phục dựng và đưa vào hoạt động trải nghiệm một số công đoạn nghề thủ công truyền thống như: Làm gốm, làm cốm cổ truyền, trang trí đèn ông sao truyền thống, làm bánh trôi bánh chay, gói bánh chưng… và tổ chức các trò chơi dân gian như: Bịt mắt đập niêu, kéo co, bắt chạch trong chum, bịt mắt đánh trống, ô ăn quan, chơi chuyền, nhảy bao bố... đã thu hút và nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình của quý thầy cô giáo, phụ huynh và các em học sinh khi tới tham quan, nghiên cứu, học tập tại bảo tàng. Đặc biệt, ngày 18/01/2022, Uỷ ban Nhân dân tỉnh Hải Dương đã ban hành Quyết định số 243/QĐ-UBND về việc công nhận Bảo tàng tỉnh Hải Dương là “Điểm du lịch”. Trên cơ sở đó, trong thời gian tới Bảo tàng sẽ phát huy tốt tiềm năng và thế mạnh của mình.
Học sinh trải nghiệm làm gốm trên bàn xoay tại Bảo tàng
Song song với việc đổi mới hoạt động trải nghiệm, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã có nhiều nỗ lực nhằm thu hút khách tham quan, thông qua việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng. Từ năm 2018 - 2022, Bảo tàng tỉnh đã tổ chức thực hiện ghi hình 55 clip ngắn, biên soạn 574 tin bài giới thiệu về các sự kiện chính trị tiêu biểu, di sản văn hóa, nhân vật lịch sử... Những nội dung trên được tuyên truyền rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng như: Báo, đài, mạng xã hội facebook, zalo,… Đặc biệt, là đưa hệ thống Website chính quy vào hoạt động. Đây được coi là kênh thông tin chính thống của Bảo tàng Hải Dương với công chúng.
Bên cạnh những kết quả đạt được, trong giai đoạn hiện nay trước xu thế phát triển chung của xã hội và yêu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của công chúng đòi hỏi hoạt động của Bảo tàng tỉnh nói chung, công tác trưng bày, tuyên truyền, giáo dục công chúng nói riêng phải không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng, đa dạng hóa các hình thức hoạt động.... Trong đó, yếu tố hết sức quan trọng để tạo sức hút đối với công chúng đó là công tác đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là đội ngũ cán bộ làm công tác trưng bày, thuyết minh tuyên truyền. Cùng với đó, đơn vị cần chủ động phối hợp với các bảo tàng chuyên ngành, bảo tàng tỉnh bạn, Hội cổ vật... tổ chức các cuộc trưng bày chuyên đề giới thiệu những sưu tập hiện vật đặc sắc của bảo tàng và của các nhà sưu tầm tư nhân để thu hút công chúng. Mặt khác cần tăng cường liên kết với các nghệ nhân, làng nghề thủ công truyền thống để trao đổi, học hỏi, tiếp thu kinh nghiệm, hình thành các hoạt động trình diễn và biểu diễn gắn với trưng bày nhằm tạo sự mới lạ, hấp dẫn trong việc tổ chức các trưng bày chuyên đề và hoạt động trải nghiệm. Tăng cường phối hợp hơn nữa với các trường học trên địa bàn tỉnh để tổ chức các tiết học ngoại khóa cho các em học sinh, sinh viên nhằm nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị di sản văn hóa của tỉnh nhà. Đồng thời, tăng cường mối quan hệ với các Công ty du lịch, lữ hành để Bảo tàng Hải Dương trở thành một điểm ưu tiên trong tour du lịch nội tỉnh Hải Dương hoặc tour tham quan Hà Nội - Hải Dương - Hải Phòng... Đẩy mạnh công tác xã hội hóa hoạt động bảo tàng, làm tốt công tác marketing là một trong những yếu tố quan trọng không những khẳng định vị thế mà còn thúc đẩy hoạt động của bảo tàng ngày càng phát triển, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.
Có thể khẳng định, thông qua hoạt động trưng bày - tuyên truyền, giáo dục công chúng, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đã và đang từng bước khẳng định vai trò và vị thế của mình để công chúng biết nhiều hơn và đến gần hơn với những giá trị di sản văn hóa của vùng đất xứ Đông văn hiến, anh hùng./.
Đặng Thị Thoan - Phòng Trưng bày