Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ thắng lợi đã kết thúc cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống thực dân Pháp của nhân dân ta, thắng lợi đã chứng minh đường lối kháng chiến “Toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh” do Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo là hoàn toàn đúng đắn. Tuy nhiên để chiến dịch Điện Biên Phủ đi đến thắng lợi hoàn toàn, vấn đề phương châm tác chiến trong chiến dịch là vô cùng quan trọng. Trong đó việc thay đổi phương châm tác chiến từ “Đánh nhanh thắng nhanh” chuyển sang “đánh chắc tiến chắc” là quyết định tự tin, đúng đắn, sáng suốt, kịp thời để dân tộc ta làm nên một chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu.
Trong hồi ký sau 35 năm chiến thắng Điện Biên Phủ Đại tướng Võ Nguyên Giáp nói “Quyết định thay đổi phương châm và cách đánh trong chiến dịch Điện Biên Phủ là quyết định khó khăn nhất trong cuộc đời chỉ huy của mình”.
Theo kế hoạch ban đầu được thông qua trong hội nghị ngày 14 tháng 1, ngày nổ súng mở màn chiến dịch Điện Biên Phủ là ngày 20 tháng 1 năm 1954 theo phương châm “Đánh nhanh thắng nhanh” sau được quy định lại là ngày 25 tháng 1, giờ nổ súng bắt đầu là lúc 17h. Tuy nhiên 2 ngày trước khi nổ súng ngày 23 tháng 1, đồng chí Phạm Kiệt – Cục phó Cục bảo vệ và là phái viên Bộ tư lệnh theo dõi việc kéo pháo vào phía tây bắc sân bay đã báo cáo Đại tướng Võ Nguyên Giáp “Pháo của ta đều bố trí trên trận địa dã chiến, địa hình rất trống trải nếu bị phản pháo hoặc bị không quân địch bắn phá sẽ không tránh khỏi tổn thất, hơn nữa một số pháo vẫn chưa kéo vào vị trí đề nghị Đại tướng cân nhắc”. Ý kiến nêu khó khăn này đã củng cố thêm quyết tâm không thể mạo hiểm đánh theo kế hoạch đã đề ra và Đại tướng đã quyết định hoãn nổ súng lại 24 giờ.
Sáng ngày 26 tháng 1 Đại tướng gặp trưởng đoàn cố vấn Trung Quốc Vi Quốc Thanh và nêu rõ những khó khăn mà bộ đội Việt Nam lúc đó chưa thể vượt qua và nói rõ nếu đánh theo cách cũ là thất bại. Vì vậy Đại tướng đề nghị cố vấn đồng ý hoãn tiến công ngày hôm nay, kéo pháo ra, thu quân về vị trí tập kết, chuẩn bị lại phương án “Đánh chắc, tiến chắc”.
Ngay sau cuộc gặp gỡ cố vấn Trung Quốc, Đại Tướng triệu tập cuộc họp Đảng uỷ mặt trận và chỉ rõ: Ta vẫn giữ quyết tâm tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ nhưng phải thay đổi cách đánh để đảm bảo nguyên tắc cao nhất là “Đánh chắc thắng” cần chuyển phương châm chiến dịch từ “Đánh nhanh thắng nhanh” sang “đánh chắc tiến chắc”. Ngay sau quyết định thay đổi phương án tác chiến Đại Tướng viết thư hoả tốc gửi về báo cáo Bác Hồ và Bộ chính trị. Bộ chính trị đã nhất trí cho rằng thay đổi phương án là hoàn toàn đúng đắn- Trung ương Đảng và Chính Phủ sẽ động viên toàn dân dốc toàn lực chi viện cho chiến dịch.
Như vậy trên cương vị Uỷ viên bộ chính trị Trung ương Đảng, Bí thư tổng quân uỷ, Tổng tư lệnh quân đội nhân dân Việt Nam và chỉ huy trưởng kiêm Bí thư Mặt trận Điện Biên Phủ Đại tướng đã quyết đoán, tự tin, bình tĩnh đưa ra quyết định sáng suốt ở giờ phút cuối cùng.
Những ngày đầu xuân 1954 các đơn vị khẩn chương tiến hành mọi hoạt động theo phương châm tác chiến mới.
Chiều và đêm ngày 13 tháng 3 ta mở màn chiến dịch, chiến dịch diễn ra trong 3 đợt:
Đợt 1 từ ngày 13 tháng 3 đến ngày 17 tháng 3.
Đại đoàn 312 tấn công tiêu diệt trung tâm đề kháng Him Lam ở đông bắc Mường Thanh, tiếp theo ta tiêu diệt địch ở Đồi Độc Lập và Bản Kéo.
Đợt 2 ngày 30 tháng 3 đến ngày 30 tháng 4.
Sau hơn 10 ngày xây dựng trận địa tiến công và bao vây với hàng trăm kilômét hào giao thông, hàng ngàn công sự và ụ súng các loại, ta tiến công diệt các cứ điểm E, D1, D2, C1 trên dãy đồi phía đông và 106, 311 trên hướng Tây-Bắc sân bay Mường Thanh, nhưng đánh cứ điểm A1 và các cứ điểm C2, 105 không thành công, bị địch phản kích chiếm lại nửa đồi C1.
Từ 16.4 ta phát triển trận địa bao vây, tiến công, đánh lấn diệt các cứ điểm 105 (ngày 18.4), 206 đào hào cắt đôi sân bay Mường Thanh, đánh lui nhiều đợt phản kích của địch nhằm giành lại sân bay, kết hợp bắn tỉa và đưa pháo phòng không xuống cánh đồng Mường Thanh khống chế rồi triệt hẳn tiếp tế đường không của địch.
Đợt 3 từ mồng 1 tháng 5 đến mồng 7 tháng 5.
Quân ta lần lượt đánh chiếm các điểm cao còn lại ở phía đông (C1, C2 và A1), diệt một số cứ điểm ở phía Tây, tăng cường vây ép phân khu Hồng Cúm, bao vây uy hiếp sở chỉ huy trung tâm của địch, dập tắt hy vọng rút chạy của địch; 15 giờ 7.5 tổng công kích vào trung tâm Mường Thanh, bắt tướng Đờ Catxtơri và toàn bộ ban tham mưu tập đoàn cứ điểm, buộc số địch còn lại ở phân khu trung tâm phải đầu hàng, truy kích và bắt gọn bộ phận địch ở Hồng Cúm địch rút chạy.
Kết thúc chiến dịch ta tiêu diệt và bắt sống 16.200 tên địch, thu toàn bộ vũ khí, phương tiện chiến tranh của địch tại Điện Biên Phủ.
Ngày 13 tháng 5 năm 1954 tại Mường Phăng, Bộ tổng tham mưu và Bộ chỉ huy chiến dịch tổ chức duyệt binh mừng chiến thắng.
Như vậy quyết định ngày 26 tháng 1 năm 1954 là quyết định lịch sử thay đổi cách đánh gắn liền với chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, đó là quyết định khó khăn của Đại tướng tổng tư lệnh nhưng lại là quyết định lịch sử, trong một chiến dịch lịch sử, làm nên một chiến thắng lịch sử vĩ đại cho dân tộc Việt Nam./.