Sáng ngày 30/11/2020, Bảo tàng tỉnh Hải Dương phối hợp với UBND xã Vĩnh Hưng (huyện Bình Giang) tổ chức Hội nghị xin ý kiến nội dung lý lịch; thống nhất phương án khoanh vùng bảo vệ 02 di tích: Đình - nghè Lại và đình Phương Độ trước khi trình các cấp có thẩm quyền xem xét quyết định xếp hạng. 

 

      * Đình - nghè Lại thờ ba vị Thành hoàng, hiệu là Minh Hựu Đại vương, Hoàng (Hoằng) Hựu Đại vương (là thiên thần) có công “âm phù” nhân dân địa phương trong sản xuất nông nghiệp (mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia súc gia cầm không bị dịch bệnh...) và Tiến sĩ Vũ Loan, người bản quán (là nhân thần), đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân, khoa Đinh Mùi, niên hiệu Hồng Đức 18 (1487), làm quan tới chức Đông các đại học sĩ.

      Đình Lại khởi dựng vào trước năm Khánh Đức 4 (1652) - Thế kỷ XVII. Năm 1947, di tích bị thực dân Pháp phá hủy hoàn toàn. Năm 2018, chính quyền và nhân dân địa phương khôi phục lại ngôi đình trên nền đất cũ, kiến trúc kiểu chữ Đinh (J) gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung, xây đao dĩ, kết cấu khung vì bằng chất liệu bê tông cốt thép, hệ thống hoành, rui bằng gỗ. Trên các câu đầu, xà nách, trụ đấu, con rường, bảy hiên, đắp vẽ lá lật, lá hóa long... phỏng theo kiến trúc truyền thống. 

      Nghè Lại cách đình Lại khoảng 400m về hướng tây nam, kiến trúc kiểu chữ Nhị (=) gồm 3 gian tiền tế và 1 gian hậu cung, xây tường hồi bít đốc. Tòa tiền tế kết cấu khung vì kiểu chồng rường, giá chiêng, chất liệu gỗ tứ thiết, kỹ thuật chủ yếu bào trơn đóng bén. Hệ thống bảy hiên chạm khắc theo đề tài lá hóa long, triện tàu lá dắt... kiến trúc nghệ thuật thuộc thời Nguyễn. 

      * Đình Phương Độ thờ Thành hoàng là Cao Sơn Đại vương. Từ năm 1967, di tích còn phối thờ hai vị thần hiệu Hoằng Hiệp Hống Quận Đại vương và Trinh Thuận Hoàng Cô Lê Phương Hoa Công chúa, đây là hai vị thần nguyên được thờ tại đình Khánh Dư (cách đình Phương Độ khoảng 500 m về hướng đông). Năm 1967, thực hiện chủ trương “Bài trừ mê tín dị đoan”, đình Khánh Dư bị hạ giải hoàn toàn lấy nguyên vật liệu xây dựng các công trình phúc lợi, đồ thờ tự (tượng, sắc phong, thần tích, bia đá...) được người dân di chuyển về khu vực “nhà lầu” (nay là đình Phương Độ).

      Di tích khởi dựng vào trước năm Chính Hòa 16 (1695). Năm Vĩnh Thịnh 13 (1717), Cảnh Hưng 32 (1771), Minh Mệnh 2 (1821)... ngôi đình tiếp tục được trùng tu tôn tạo, kiến trúc kiểu chữ Đinh (J) gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung, chất liệu bằng gỗ tứ thiết. Năm 1958, ngôi đình bị xuống cấp và hư hại, các đồ thờ chuyển về khu vực “nhà lầu” - nơi để kiệu rước của đình (cách đình khoảng 200 m về hướng tây). Năm 2002, khu vực “nhà lầu” được tháo dỡ để xây dựng một ngôi đình mới với quy mô nhỏ. Đến năm 2017, với sự góp công, góp của nhân dân trong thôn, con em xa quê và sự ủng hộ của chính quyền địa phương, đình Phương Độ được xây dựng lại khang trang. Hiện, di tích có kiến trúc kiểu chữ Đinh (J) gồm 5 gian đại bái xây đao dĩ và 3 gian hậu cung xây bít đốc, kết cấu vì kèo kiểu chồng rường, giá chiêng, chất liệu bằng bê tông cốt thép sơn màu giả gỗ, các mảng họa tiết hoa văn đắp vẽ theo đề tài lá lật, mái lợp ngói mũi. 

      Sau khi thảo luận, Hội nghị thống nhất phương án khoanh vùng bảo vệ di tích đình Phương Độ là 1.355 m2, trong đó khu vực I là 1.355 m2; đình - nghè Lại là 4. 220 m2, trong đó khu vực I là 2.247 m2, khu vực II là 1.973 m2. 

      Việc xếp hạng di tích đình - nghè Lại và đình Phương Độ đáp ứng tâm tư nguyện vọng; nhu cầu tín ngưỡng của chính quyền và nhân dân sở tại, trên cơ sở đó góp phần giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, từng bước nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị di tích một cách hiệu quả.