Hệ thống các di tích Nho học là một bộ phận quan trọng trong kho tàng di sản Việt Nam, trải qua hàng nghìn năm lịch sử nho học đã để lại cho hậu thế một kho tàng tri thức phong phú với nhiều di sản quý báu. Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát huy tốt giá trị của di sản đặc biệt này là góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc, khơi dạy truyền thống "Uống nước nhớ nguồn", tinh thần ham học, cầu tiến bộ của người dân từ xưa đến nay. Di tích Nho học chính là những địa chỉ góp phần duy trì và là nguồn động lực để phát huy các truyền thống đó.

         Thực tế cho thấy, với bất cứ một quốc gia, dân tộc nào muốn phát triển đều phải chú trọng đến việc đào tạo, bồi dưỡng nhân lực - nhân tài cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong quá trình Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa nước nhà, sự nghiệp giáo dục - đào tạo càng có vai trò to lớn hơn bao giờ hết. Việc nghiên cứu, tìm hiểu truyền thống và kinh nghiệm của cha ông là một động thái quan trọng cho tiến trình hội nhập và phát triển hiện nay. Trong lịch sử dân tộc, tầng lớp Nho sĩ Việt Nam đã góp phần to lớn của mình trong sự nghiệp củng cố và phát triển đất nước. Công lao to lớn của họ đã được đất nước và nhân dân trân trọng, tôn vinh. Các nhà nước phong kiến Việt Nam đã luôn dành cho họ vị trí xứng đáng trong xã hội; thể hiện bằng việc sử dụng, bổ nhiệm những người có tài, có trình độ học vấn đã đỗ đạt vào các vị trí trong bộ máy chính quyền phong kiến từ Trung ương đến địa phương. Việc tưởng nhớ, ghi công ông tổ nho học và các hiền triết - danh nho ở bất kỳ triều đại nào cũng là mối quan tâm của chính quyền triều đại đó cũng như đông đảo các tầng lớp nhân dân, từ đó ra đời hệ thống di tích thờ tự danh nho trên khắp mọi miền đất nước.

 

 

         Những năm gần đây, các địa phương, dòng họ thường xuyên làm lễ tri ân các bậc tiên hiền khoa bảng, tổ chức các hoạt động khuyến học tại các di tích Nho học, hướng con cháu noi gương các vị tiên hiền khoa bảng. Với các địa phương, dòng họ, di tích Nho học luôn là niềm tự hào của nhiều thế hệ và cũng vì thế, tại những nơi này luôn có nhiều người đỗ đạt, thành danh. Tại các di tích Nho học lớn, những người quản lý thường xuyên tổ chức những hoạt động thu hút học sinh, sinh viên đến tham quan, học tập ngoại khóa, tổ chức các cuộc thi, các hoạt động liên quan đến văn hóa - khoa học - giáo dục...Mặc dù Nho học hiện nay không còn đóng vai trò chính trong nền giáo dục nước nhà nhưng truyền thống hiếu học của người Việt Nam vẫn đang được tiếp nối. Bảo tồn các giá trị di sản văn hóa của Nho học chính là giữ gìn truyền thống của cha ông, hun đúc thêm tinh thần hiếu học cho các thế hệ đời sau.

         Hải Dương là vùng đất địa linh nhân kiệt, là nơi có số lượng di tích nho học tương đối lớn, tiêu biểu là văn miếu Mao Điền - trường thi hương tại trấn Hải Dương xưa. Đây cũng là nơi sản sinh nhiều tiến sĩ của cả nước, 486/2089 riêng làng Mộ Trạch có 39 tiến sĩ. Tính đến năm 2020, tại Hải Dương số lượng di tích nho học chiếm 6% gồm (147 di tích), một số di tích tiêu biểu như: Đền Phượng Hoàng thờ Chu Văn An, đền thờ Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ, Văn miếu Mao Điền, đền Long động, miếu Mộ Trạch… và nhiều di tích liên quan đến nho học tại các địa phương khác. Thực trạng nhiều di tích liên quan đến Nho học hiện nay thực sự đã bị xuống cấp, cần trùng tu, bảo quản... Nhiều di tích đã bị hủy hoại hoàn toàn, chỉ còn lại dấu vết mặt bằng hoặc một bộ phận kiến trúc đa số di tích Nho học đều được xây dựng và trải qua thử thách hàng trăm, hàng nghìn năm, những di tích đều được xây dựng bằng gỗ truyền thống rất dễ bị hư hại, mối mọt...Ngoài ra còn phải kể đến sự tàn phá của chiến tranh, thiên tai, kiến thức của người dân về di tích Nho học còn hạn chế dẫn đến việc làm không đáng có như: cưa câu đối đại tự làm bàn ghế, cửa sổ, lấy bia đá làm cầu ao hay vứt ngoài mưa nắng...đây thực sự là câu chuyện buồn trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích Nho học.

         Vượt qua những khó khăn và trở ngại đó, những năm gần đây ngành văn hóa trực tiếp giao cho Bảo tàng tỉnh Hải Dương tích cực triển khai công tác tưu tầm tài liệu, rà soát, kiểm kê và đã lập hồ sơ xếp hạng được một số di tích nho học như Nhà thờ họ Trần Điền Trì (Nam Sách), đình Trúc Thôn (Chí Linh), Lăng mộ Trần Xuân Yến (Tp Hải Dương), đền Từ Ô (Thanh Miện)… Trong thời gian tới tiếp tục tiến hành kiểm kê, rà soát, đánh giá, đồng thời căn cứ vào công trạng của nhân vật và giá trị của di tích để tiếp tục lập hồ sơ xếp hạng di tích, hay nâng hạng từ di tích cấp tỉnh lên di tích cấp quốc gia.

        Bên cạnh đó, cũng giúp các địa phương phục dựng những lễ hội, tại các di tích nho học, nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân địa phương sao cho phù hợp với những quy định của nhà nước về tổ chức lễ hội.

         Di tích Nho học trên địa bàn tỉnh Hải Dương, từ lâu đã được nhìn nhận là một thành tựu đáng tự hào của nền văn hiến tỉnh nhà. không chỉ phát huy giá trị nho học mà còn là “bảo tàng” bảo tồn, lưu giữ các hiện vật quý báu của các bậc tiền nhân để lại. Vì thế, nhiệm vụ đặt ra những yêu cầu phải triển khai công tác nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê để nắm chắc vốn liếng mà cha ông để lại. Thêm nữa là sản phẩm du lịch - văn hóa với các loại hình dịch vụ văn hóa tại các di tích, trong đó có di tích nho học. Để làm được điều này trước hết cần đẩy mạnh tuyên truyền về tác dụng của hệ thống di tích Nho học trong việc tôn vinh truyền thống hiếu học nhằm nâng cao, thay đổi nhận thức của cộng đồng đối với hệ thống di tích này. Song song với đó là việc tăng cường quản lý các di tích, đầu tư kinh phí cho tu bổ, phục hồi di tích.

         Trong công tác quản lý di tích, đội ngũ cán bộ cần am hiểu Nho giáo và nghiệp vụ di sản, được đào tạo về Hán nôm. Việc phục dựng các di tích, nghi lễ cúng tế… phải theo văn bản hướng dẫn chi tiết do các nhà khoa học và các cấp các ngành nghiên cứu xây dựng. Ngoài ra, các ngành liên quan cần khảo sát, đánh giá lại toàn bộ hệ thống di tích Nho học, nghiên cứu, xếp hạng các di tích, đưa di tích Nho học vào tuyến tham quan du lịch tại các địa phương… Đồng thời, tạo sự liên kết giữa các di tích Nho học trong nước, mở rộng mối quan hệ với các di tích Nho học quốc tế để trao đổi thông tin, học tập kinh nghiệm bảo tồn, phát huy giá trị di tích.

         Đối với các di tích đã được tu bổ, tôn tạo, cần đa dạng hóa các hoạt động, mở cửa di tích, tạo sự thu hút đối với cộng đồng để các di tích Nho học không chỉ là nơi tôn vinh Nho giáo mà còn là nơi tôn vinh việc học tập, giáo dục và là nơi tổ chức các hoạt động văn hóa, xã hội thiết thực tại địa phương./.