Ngày 22/3/2022 tại UBND xã An Thanh, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương. Đoàn công tác Bảo tàng tỉnh Hải Dương do đồng chí An Văn Mậu - Phó giám đốc Bảo tàng làm trưởng đoàn về Khảo sát tìm hiểu thân thế và sự nghiệp của Lãnh binh(1) Phạm Xuân Quang.
Căn cứ cuốn sách Đại Nam Thực Lục, Nxb Giáo dục Hà Nội năm 2007 do Viện Sử học dịch, căn cứ thông tin tư liệu tại địa phương và qua lời kể của các cụ cao niên trong dòng họ cho biết: Phạm Xuân Quang quê quán tại làng Thanh Kỳ, xã An Thanh, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương. Ông sinh ( ? - 1863) làm quan dưới triều Nguyễn, giữ chức Phó lãnh binh, ông cùng quan binh triều đình đánh giặc ở khu vực sông Thái Bình và cửa sông Bạch Đằng, thuộc vùng Hải - Yên (Hải Dương và Quảng Yên) ngày nay là địa phận Hải Dương, Hải Phòng và Quảng Ninh giai đoạn những năm 1860 - 1863. Dưới sự chỉ huy của Tổng thống Nguyễn Tri Phương(2),Phạm Xuân Quang cùng với quan quân triều đình lập được nhiều chiến công hiển hách. Sách Đại Nam Thực Lục - tập 7, trang 799 - 800 có ghi: “…ngày hôm sau giặc lại tiến đến sấn vào đồn ngoài ở bờ đê cố đánh. Quan quân bị vỡ, Xuân Quang liền chạy vào đồn trong, đốc quân dõng chặn bắn, lại bắn chìm thuyền giặc 4 chiếc, bắn chết lính dõng người nước Thanh hơn 100 tên, giặc bèn lùi đậu ở Đồ Sơn…”
Sách Đại Nam Thực Lục - tập 7, trang 811 - 812 có ghi: “…Thuỷ đạo Thống chế Hải - Yên là Lê Quang Tiến, hộ lý Tuần phủ là Bùi Huy Phan đánh được giặc ở Hà Nam (thuộc Quảng yên). Khi ấy bọn giặc Minh, giặc Nho( 3) dùng tàu của Tây dương (2 chiếc), thuyền nước Thanh (10 chiếc), thuyền của giặc (hơn 200 chiếc) vào sông Bạch Đằng liền tuần chống đánh, bắn chết Phó lãnh binh là Phạm Xuân Quang, bèn chiếm lấy luỹ Nhất Tư…”.
Thi hài của ông được đưa về quê an táng, hiện mộ phần của ông được an táng tại khu vực vườn Cừ (thuộc khu vực vườn đình xưa).
Sau khi mất triều đình đã truy phong ông chức Lãnh binh, được ban thuỵ là Anh Mại. Tên tuổi của ông được thờ tại đền Trung Nghĩa, ngôi đền do vua Tự Đức xây dựng sau khi lên ngôi để thờ những người có công với nước.
Những công lao đóng góp của Phó lãnh binh Phạm Xuân Quang được triều đình nhà Nguyễn ban tặng sắc phong, nhà thờ được xây dựng trên quê hương của ông, thôn Thanh Kỳ, xã An Thanh. Rất tiếc trải qua những thăng trầm của thời gian, những biến thiên của lịch sử, nhà thờ và các sắc phong ban tặng không còn nữa những công lao đóng góp của ông cho nước, cho dân sử sách ghi lại và được con cháu phụng thờ qua các thế hệ hôm nay và mai sau./.
(1). Chức võ quan trong quân đội thời Nguyễn; Tỉnh lớn đặt một Đề đốc hoặc Lãnh binh, trật Chánh tam phẩm. Tỉnh vừa đặt một Lãnh binh hoặc Phó Lãnh binh (Tòng tam phẩm).
(2). Năm 1862, sau khi triều đình Huế ký Hòa ước Nhâm Tuất, mất 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ vào tay Pháp, ông được cử ra Bắc làm Tổng thống Hải An quân vụ, thăng chức Võ Hiển Đại học sĩ, tước Tráng Liệt Bá. Năm Nhâm Thân (1872), lại được điều về giữ chức Tuyên sát đổng sức đại thần, thay mặt triều đình xem xét việc quân sự ở Bắc Kỳ.
(3). Đạo trưởng người nước Y Pha Nho tên là Hắc Nho, nguỵ xưng là Nguyên suý
Một số hình ảnh khảo sát về Lãnh binh Phạm Xuân Quang:
Toàn cảnh buổi làm việc tại Hội trường UBND xã
Đồng chí An Văn Mậu - PGĐ Bảo tàng phát biểu tại cuộc họp
Nhà thờ chi 2, nơi thờ cụ tổ họ Phạm và các đời sau
Ban thờ cụ Cao cao tổ dòng họ Phạm
Đoàn khảo sát cùng cán bộ địa phương và đại diện dòng họ thăm quan nhà thờ
Mộ phần Lãnh binh Phạm Xuân Quang
ĐỖ ĐÌNH QUYẾT
Phòng Bảo tồn Di tích