Nằm sau một con sông nhỏ uốn lượn ẩn mình dưới rặng đa cổ thụ, xa hơn nữa là hồ nước mênh mông, hiện nay đang lưu giữ một di sản quý báu, đó chính là những văn bia cổ khắc ghi công lao to lớn của một vị Tiến sĩ, một vị quan thanh liêm trong lịch sử.

         Tấm bia được nói đến mang tên “Thiệu Trị ngũ niên - Ất Tỵ Thu ký”, dựng vào năm 1845, đặt phía bên trái gian Tiền tế miếu Chợ Cốc. Ngôi miếu được xây dựng tại trung tâm xã Gia Khánh, huyện Gia Lộc, có vị trí cạnh ngã ba của con đường liên thôn. Nên còn có tên là Miếu Ba Chạ (chụng, chạ).

         Tấm bia tạc theo phong cách tạo hình thời Nguyễn, có kích thước (110x56x17) cm. Khoảng 1000 chữ. Bia hình dẹt, đỉnh vòm. Trán mặt trước và mặt sau khắc hình “lưỡng long triều nhật”, diềm xung quanh thân bia trơn, tên bia đặt trong ô tròn, bia được đặt trên lưng rùa.

         Bia có hai mặt đều khắc chữ Hán chân phương đặc trưng của thời Nguyễn Sơ. Mặt trước tấm bia có nội dung: Mọi người trong ấp Đông Dương, xã Thượng Cốc, huyện Gia Lộc thấy phong thủy rất đẹp, đất đai trù phú, dân cư yên ổn. Thôn ấp nằm riêng biệt so với các vùng khác. Đây vốn là nơi dân cư phong nhã, có tục thờ quỷ, Thần rất nghiêm. Xưa ở đây có miếu thờ Thần, cạnh đó có khe suối nhỏ, nền của núi cao uốn lượn quanh co, mới làm một cái đài Tinh Hoàn để hàng năm mọi người trong làng làm lễ cầu Thần, mong Thần đem lại sự yên ổn cho tất cả mọi người trong ấp của ta. Cho lên, có thể nói cái đình này có từ rất lâu rồi. Nay người dân trong 6 thôn muốn nhận việc tu bổ lại đình này. Lên mới nói rằng: Khi phân việc ra mà không biết đoàn kết lại thì khó mà làm lên được. Trong ấp của ta có ông Tiến sĩ Nguyễn Qúy Tân – vốn là người tài, cùng góp sức với mọi người lo việc, thuê thợ, luân phiên cùng những người lớn tuổi trong làng không quản ngại về tiền bạc cũng như sức lực mà tu sửa lại miếu mạo ngày càng mới hơn, quy mô và rộng rãi hơn.

         Mặt sau của tấm bia ghi họ tên và số tiền công đức: Các thôn trong bản xã công đức tiền: Thôn Bình Đê 100 quan, thôn Cao Lý 60 quan, thôn Bùi Gia 40 quan. Văn Thần tiến sĩ Hàn lâm viện biên tu Nguyễn Qúy Tân công đức 200 quan, Huấn đạo Bùi Nghiêm 20 quan. Qúy tài Nguyễn Văn Tráng 30 quan. Nguyễn Văn Triệu, Nguyễn Văn Tri, Nguyễn Đình Đỉnh 5 quan. Đặng Qúy Tiên 2 quan, Nguyễn Đình Giảng 2 quan,...

Như vậy, có thể thấy rằng đây là loại văn bia vừa ca ngợi công đức của tiền nhân, xen với miêu tả cảnh sắc vùng đất Thượng Cốc là công việc trùng tu xây dựng đình mang nội dung tư tưởng và ý nghĩa xã hội rất sâu sắc. Mặt trước và mặt sau tấm bia đều ghi rõ: Trong ấp của ta có ông Tiến sĩ Nguyễn Qúy Tân công đức 200 quan cùng mọi người tu sửa lại miếu mạo ngày càng mới hơn và rộng rãi hơn. Đây chính là một vị Tiến sĩ, một vị quan thanh liêm nổi tiếng trong lịch sử.

         Nguyễn Qúy Tân (1814 - 1858), hiệu là Đỉnh Trai, biệt hiệu là Tản tiên đình cư sĩ, người làng Thượng Cốc, xã Gia Khánh, huyện Gia Lộc. Năm 29 tuổi, ông đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Nhâm Dần, niên hiệu Thiệu Trị thứ 2 (1842), làm quan tới chức Tri Phủ .

         Tuy nhiên theo như một số công trình nghiên cứu khác được biết thuở nhỏ Nguyễn Qúy Tân là người học rộng, hiểu nhiều, nổi tiếng về văn chương, thơ phú. Ông từng được sung vào làm Giám sinh Quốc Tử Giám. Tháng 5 năm Nhâm Dần (Thiệu Trị năm thứ 2 (1842)), nhân có chuyện bang giao với nước ngoài, nhà vua mở Ân khoa thi Hội do Hà Duy Phiên làm chủ khảo và Phan Thanh Giản làm phó khảo. Khoa thi năm đó, Nguyễn Qúy Tân cùng 12 người khác đã thi đỗ . Tháng 6 năm Thiệu Trị năm thứ 2 (1842), tại kỳ thi Đình ông đã thi đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Sau đó ông được bổ làm quyền Tri phủ phủ Quảng Oai. Tuy nhiên vào tháng 6 năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), quyền Tri phủ phủ Quảng Oai Nguyễn Qúy Tân vì vi phạm dùng phu trạm chạy trạm riêng về quê nhà nên bị quan tỉnh Ninh Bình tâu lên, bị Bộ Binh nghị phải phạt trượng và chịu tội đồ. Khi được tấu trình, vua cho rằng Nguyễn Qúy Tân từ khoa giáp xuất thân, sơ học tân tiến, chuẩn cho cách chức và theo làm việc ở Bộ .

         Đến thời vua Tự Đức, ăn chơi xa xỉ, dân tình đói khổ, quan tham ngoài trấn hống hách. Quan nghè Nguyễn Qúy Tân vốn là một ông quan nhân từ, thanh liêm, rất bất bình. Nhân đó ông quyết định treo ấn về quê sống ẩn dật, không màng lương bổng, lợi lộc, đi ngao du nhàn tản.

Khi về quê ẩn dật, ông thấy ngôi miếu trải qua năm tháng có nguy cơ đổ nát, ông đã quyết định cùng nhân dân trong xã góp công sức xây lại ngôi miếu. Ngôi miếu được khánh thành vào ngày tốt tháng 3 năm Ất Tỵ niên hiệu Thiệu Trị thứ 5 (1845). Để ghi nhớ công ơn của người trước, ông đã cho lập bia ghi lại những việc đó để truyền lại cho thế hệ sau được biết.

         Tiến sĩ Nguyễn Qúy Tân không chỉ nổi tiếng là một vị quan thanh liêm, thương dân, có tài mà ông còn có nhiều đóng góp cho sự nghiệp văn chương nước nhà với tập thơ “Túy Tiên thi tập” và qua tấm bia này, chúng ta còn biết được công lao to lớn của Nguyễn Qúy Tân – người coi trọng việc làng hơn việc các nhân trong việc xây dựng, gìn giữ nơi tâm linh, linh thiêng của nhân dân không chỉ trong lúc bấy giờ mà còn tồn tại cho đến tận ngày nay.

         Miếu Chợ Cốc gồm 5 gian Tiền tế và 3 gian Hậu cung và được trùng tu vào đầu thời Nguyễn. Năm gian tiền tế kiến trúc theo kiểu con chồng giá chiêng và kèo cầu bít đốc. Ngoài những bức chạm như “trúc hóa long”, mai điểu trên các đầu bẩy, di tích còn có một số bức chạm “long cuốn thủy, tứ linh, tứ quý” ở các gian trung tâm. Chất liệu bằng gỗ lim còn khá tốt, mái lợp ngói và có truyền thống, cửa bức bàn. Tiếp sau tòa tiền tế là 3 gian hậu cung. Trước đây ba gian hậu cung có kiến trúc con chồng đấu sen, nhưng trải qua năm tháng bị xuống cấp quá nặng, chính quyền và nhân dân địa phương vừa tu sửa lại theo kiểu kèo cầu đơn giản, khá thấp, ít ánh sáng lên khi vào hậu cung ta cảm nhận được sự mờ ảo, thiêng liêng.

         Miếu có từ thời Lý – Trần, thờ một vị danh tướng triều Lý là Nguyễn Công Nguyên, người có công đánh giặc Tống ở thế kỷ XII, chiến công của ông gắn liền với lịch sử miếu Chợ Cốc.

Đất Thượng Cốc như mọi người nói là đất văn vật. Những sự kiện lịch sử gắn liền với di tích miếu Chợ Cốc đã làm cho chúng ta rất tự hào về truyền thống cách mạng của quê hương. Vì thế, Đảng ủy và Uỷ ban nhân dân địa phương đang tập trung giữ gìn và tu sửa di tích lịch sử này. Để ghi nhận điều này, ngày 25 tháng 1 năm 1991 Bộ Văn Hóa Thông Tin đã ra quyết định công nhận miếu Chợ Cốc là “Di tích lịch sử - văn hóa” cấp quốc gia.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                           

                                                                                                                     HOÀNG THỊ PHƯƠNG LAN

                                                                                                   Phòng Nghiên cứu Sưu tầm