Hải Dương có mật độ phân bố dày đặc các di tích sản xuất gốm cổ. Theo kết quả nghiên cứu, điền dã, thám sát và khai quật, các nhà khoa học đã phát hiện được 15 di tích sản xuất gốm cổ như: gốm Vạn Yên - Trạm Điền, Kiệt Đoài, Bãi Trụ Thượng (Chí Linh); gốm Phúc Lão - làng Ngói, Cậy, Hợp Lễ (Bình Giang); gốm Thanh Khơi, Quang Tiền (Gia Lộc),.... trong đó gốm Chu Đậu - Mỹ Xá (Nam Sách) là đỉnh cao của gốm sứ Việt Nam thế kỷ XV - XVI.

Gốm Chu Đậu - Mỹ Xá là dải gốm có cùng niên đại, chỉ khác nhau về địa giới hành chính. Do những hiện vật đầu tiên được phát hiện tại thôn Chu Đậu nên các nhà khoa học lấy địa danh Chu Đậu đặt tên cho dòng gốm này. Đây là dòng gốm cổ thời Lê, sản xuất tại làng Chu Đậu (xã Thái Tân) và Mỹ Xá (xã Minh Tân) thuộc huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương.

      Hiện nay, Bảo tàng tỉnh Hải Dương đang lưu giữ, trưng bày và bảo quản gần 10 nghìn hiện vật gốm khai quật tại 2 trung tâm sản xuất gốm cổ Chu Đậu và Mỹ Xá, trong đó đã kiểm kê khoa học được 2.857 đơn vị hiện vật. Số hiện vật trên là kết quả của 9 đợt khai quật khảo cổ học từ năm 1986 đến nay (07 lần tại di tích gốm Chu Đậu và 02 lần tại di tích gốm Mỹ Xá). Hiện vật trong sưu tập phần lớn là các phế phẩm, công cụ sản xuất có giá trị nghiên cứu cao thuộc dòng gốm mỹ nghệ cao cấp, một mặt hàng xuất khẩu nổi tiếng đương thời; với đa dạng các loại hình sản phẩm như: Bát (cỡ nhỏ, cỡ lớn, chân cao), đĩa (nhỏ, trung và đĩa lớn), chén, tước, âu, lọ, bình (tỳ bà, thắt cổ bồng, hai bầu, bình vôi), lư hương, chậu…cùng một khối lượng lớn các loại công cụ sản xuất như: Con kê, khuôn gốm, bao nung, đinh gốm, ắc và song bàn xoay...

      Đây không chỉ là sưu tập có số lượng hiện vật lớn nhất của Bảo tàng tỉnh Hải Dương tính đến thời điểm này mà còn là sưu tập hiện vật độc đáo với các đặc điểm nổi bật, điển hình như:

      + Về màu men:

Bên cạnh các dòng men kế thừa từ thời Lý - Trần như: Men ngọc, men nâu, sưu tập gốm Chu Đậu còn có dòng gốm men trắng, đặc biệt là men trắng hoa lam đã trở thành thương hiệu của dòng gốm này. Một số hiện vật được tráng tới hai màu men: trong trắng, ngoài nâu hay hoa văn được vẽ bằng nhiều màu (men Tam thái).. Nhiều sản phẩm ở phần trôn được quét son nâu. Đây có thể coi như một đặc điểm của gốm thế kỷ XV - XVI.

      + Về hoa văn trang trí:

      Rất phong phú, đa dạng với nhiều đề tài và kiểu trang trí sinh động, đẹp mắt. Bên cạnh đề tài cây cỏ, hoa lá được thể hiện phổ biến trên đồ gốm với các chủ đề như hoa sen, hoa hướng dương, hoa cúc dưới nhiều dạng khác nhau và hàng chục loại hoa văn cách điệu khác thì đề tài động vật cũng được thể hiện rất đa dạng và sinh động, có các loài chim như: Chim ngói, chích chòe, bồ nông,...hay các loài động vật dưới nước như: cá, tôm... Đây là những loại động vật rất gần gũi, thân quen với người nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Đặc biệt, trên đồ gốm Chu Đậu đề tài con người đã được thể hiện rất phong phú, như hình người đội nón, người mặc áo dài,... hay đề tài viết chữ Hán cũng được trang trí khá phổ biến trên các sản phẩm, thường ở vị trí lòng bát, chén, đĩa, thành bát, hay ở đáy các hiện vật. Các chữ được viết nhiều nhất là chữ "Phúc" (thể hiện niềm yên vui, gia đình hạnh phúc), "Chính, Sĩ" (thể hiện người quân tử, có học thức, chính trực, ngay thẳng); "Tàm, Quỳ" (tên của loài thực vật và côn trùng, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên với con ngư¬ời), đặc biệt là chữ “Trù” có nghĩa là trù phú và giàu có. Với bút pháp điêu luyện, lúc cầu kỳ tỉ mỉ, lúc phóng khoáng bay bổng, tạo nên bức tranh vô cùng sống động, phản ánh một cách sinh động thiên nhiên và cuộc sống của cư dân vùng châu thổ sông Hồng thời Lê sơ.

      + Về phương pháp tạo hình:

      Phần lớn các hiện vật được tạo hình bằng phương pháp chuốt trên bàn xoay trước khi trang trí hoa văn và tráng men. Những hiện vật có hoa văn khắc chìm vào xương gốm được thực hiện bằng khuôn trong và gia công khắc vạch sau khi tạo dáng, có loại hoa văn được thực hiện bằng phương pháp in khuôn. Ngoài kỹ thuật trên thì một số loại sản phẩm như: Các loại con giống, con kê, đinh gốm, bao nung, lon, vại...còn được sản xuất bằng cách đắp nặn.

Việc nghiên cứu, phát hiện, khai quật và lưu giữ sưu tập hiện vật gốm Chu Đậu - Mỹ Xá đã cung cấp cho các nhà khoa học những tiêu bản để nghiên cứu, đối chiếu tìm ra nguồn gốc đồ gốm trên tàu đắm Cù Lao Chàm (Quảng Nam), phần lớn được sản xuất tại thôn Chu Đậu và Mỹ Xá (Nam Sách) và các lò vệ tinh vùng Hải Dương. Từ đó, khẳng định sự hưng thịnh của dòng gốm đã vượt ra ngoài khuôn khổ quốc gia và được sử dụng rộng rãi tại nhiều khu vực trên thế giới. Đặc biệt, qua đó đã chứng minh vào thế kỷ XV - XVI, Việt Nam đã tiếp tục tham gia một cách tích cực vào con đường tơ lụa trên biển, trong đó mặt hàng quan trọng nhất là đồ gốm. Sưu tập gốm Chu Đậu - Mỹ Xá còn là nguồn tư liệu quý để các công ty, xí nghiệp sản xuất gốm sứ hiện đại nghiên cứu, kế thừa về phương pháp, kỹ thuật chế tạo và trang trí hoa văn...góp phần làm phong phú thêm các loại hình sản phẩm gốm sứ hiện đại trên thương trường.

      Có thể nói, sưu tập gốm Chu Đậu - Mỹ Xá là sưu tập hiện vật tiêu biểu, độc đáo của Bảo tàng tỉnh Hải Dương. Từ sưu tập hiện vật gốm phong phú này đã giúp chúng ta khẳng định Chu Đậu là trung tâm sản xuất gốm cổ lớn của tỉnh Hải Dương nói riêng và Việt Nam nói chung. Đây là nguồn tư liệu quý cho việc nghiên cứu lịch sử gốm Việt Nam trong từng thời kỳ nhất định, đặc biệt là gốm sứ Việt Nam thế kỷ XV./.